Τζορτζ Χόρτον : «Η μάστιγα της Ασίας»

1922 – Η Μικρασιατική Καταστροφή | 

Τζορτζ Χόρτον, Αμερικανός, διπλωμάτης, δημοσιογράφος, συγγραφέας και φιλέλληνας. Βρέθηκε στη Σμύρνη τις ημέρες εκείνες της εθνικής μας συμφοράς, αυτόπτης μάρτυρας. Η καριέρα του Χόρτον είναι μια οδύσσεια στη διάρκεια της οποίας πολλών ανθρώπων «ίδεν άστεα και νόον έγνω» – τη μεγαλύτερη από όλες στη Σμύρνη.

Γι’ αυτό, το βιβλίο δεν είναι γραμμένο με νηφαλιότητα. Ο συγγραφέας του δεν ήταν στην πατρίδα του, καθισμένος στο γραφείο και διαβάζοντας τη συμφορά στις εφημερίδες. Ήταν στη Σμύρνη και ένιωθε στα ρουθούνια του την οσμή της φωτιάς και του αίματος.

Στον αμφιβληστροειδή του καταγράφτηκαν οι εικόνες της φρίκης που στόχο είχαν την εξόντωση της Σμύρνης, της Φώκαιας και των Αρμενίων. Γι’ αυτό γράφει με πάθος, με την ψυχή του και με τις διεγερμένες αισθήσεις του, όχι με το μυαλό του μόνο. Γράφει αυτό που εξεγείρει το τσαλαπατημένο αίσθημα του δικαίου και δεν μπορεί να το χωνέψει ανθρώπου νους. Και δεν αρκείται μόνο σε όσα ο ίδιος είδε και άκουσε, αλλά ζήτησε κι έμαθε και από άλλους, διασταύρωσε ό,τι ήξερε με τις πληροφορίες άλλων αυτοπτών μαρτύρων.

Ο Χόρτον αρχίζει στην εισαγωγή του με το ρήμα «ήμουν», το οποίο επαναλαμβάνει σε κάθε φράση του, σαν να θέλει να απαλείψει πάσα αντίρρηση πάνω σ’ αυτά που λέει: «Γράφω καθαρά με την ιδιότητα του πολίτη, και όσα παρουσιάζω στηρίζονται στις προσωπικές μου παρατηρήσεις και σε μαρτυρίες άλλων, των οποίων παραθέτω τις δηλώσεις». «Ήμουν στη Σμύρνη τον Μάιο του 1917 [...] και έλαβα προφορικές και γραπτές δηλώσεις από Αμερικανούς αυτόπτες μάρτυρες για [...] τις φρικτές σφαγές των Αρμενίων το 1915-16. [...] Επέστρεψα στη Σμύρνη [...] και ήμουν εκεί μέχρι το βράδυ της 11ης Σεπτεμβρίου 1922, όταν η πόλη πυρπολήθηκε από το στρατό του Μουσταφά Κεμάλ [...] και παρακολούθησα την εξέλιξη της δαντικής τραγωδίας της οποίας υπάρχουν ελάχιστα ανάλογα στην ιστορία του κόσμου». «Ήμουν», «ήμουν», «ήμουν».

Οι στόχοι που ο συγγραφέας επιθυμεί να υπηρετήσει με αυτό το βιβλίο είναι μεταξύ άλλων: Να ρίξει φως στην αλήθεια και να καταγγείλει το έγκλημα. Να θέσει στους ανθρώπους της Εκκλησίας στην Αμερική το ερώτημα αν θέλουν να χρηματοδοτούν με εκατομμύρια δολάρια σχολεία στην Τουρκία όπου δεν διδάσκεται η Αγία Γραφή και ο χριστιανισμός. Να καταδείξει ότι η καταστροφή της Σμύρνης ήταν η τελευταία πράξη σ’ ένα πρόγραμμα εξόντωσης του χριστιανισμού στα εδάφη της παλαιάς Βυζαντινής Αυτοκρατορίας. Να ενημερώσει τους συμπατριώτες του ότι για κάθε προσηλυτισμένο χριστιανό στην Αμερική κόβεται ένας λαιμός στη Μ. Ασία και ότι «ο Μωάμεθ προελαύνει με [...] δαυλό και γιαταγάνι». Τέλος, επισημαίνει πως η ευαισθησία των ανθρώπων έχει αμβλυνθεί μετά τον Μεγάλο Πόλεμο, λόγω του «υλισμού που κυριεύει όλο τον πολιτισμό μας».

Η αφήγηση είναι καθαρά πολιτική, καθηλωτική, αποδίδει ρεαλιστικά τα πράγματα, παραστατικά τα γεγονότα και παραθέτει ακριβώς τις αφηγήσεις άλλων επιφανών, κυρίως ξένων, που ζούσαν στη Σμύρνη και οι οποίοι κακόπαθαν επίσης. Έτσι, φτάνει άμεσα στον αναγνώστη του. Τον συγκινεί, τον συγκλονίζει και τον εξοργίζει.

Γι’ αυτό και από αυτά που είδε, άκουσε και πληροφορήθηκε: αποδίδει ευθύνη για την πυρπόληση της πόλης στους Τούρκους, όχι μόνο γιατί έτσι πίστευε ο ίδιος, αλλά γιατί και άλλοι αξιόπιστοι μάρτυρες το βεβαίωναν. Επιπλήττει κάποια ηγετικά στελέχη της ελληνικής κοινότητας για τον ακραίο εθνικισμό τους που πυροδότησε το μίσος ανάμεσα στους δύο λαούς, και σ’ αυτούς δυστυχώς ανήκει και ο αρχιεπίσκοπος Σμύρνης, ο οποίος στη συνέχεια βεβηλώθηκε, διαπομπεύτηκε και κατακρεουργήθηκε από τους στρατιώτες του Μουσταφά Κεμάλ. Κατακρίνει τους Έλληνες που σκότωναν με ξιφολόγχες Τούρκους αιχμαλώτους. Αποδίδει ευθύνη στον συμμαχικό στόλο που έβλεπε τις ωμότητες και δεν βοηθούσε, την ώρα που οι απελπισμένοι ζητούσαν βοήθεια, η πόλη καιγόταν, οι άνθρωποι έπεφταν στη θάλασσα να σωθούν και από τα πλοία τούς εμπόδιζαν να επιβιβαστούν. Καταγγέλλει τις δυτικές δυνάμεις που, ενώ έκαναν πολλά για να δημιουργήσουν τη διεθνή κρίση, δεν έκαναν τίποτα για να εμποδίσουν το φονικό, αντίθετα άφησαν τους Τούρκους να πιστεύουν πως μπορούν να κάνουν ό,τι θέλουν –βιασμούς, αρπαγές, σκοτωμούς, φρικαλεότητες–, παρόλο που αρκούσε μια βολή από έναν δυο διοικητές για να σταματήσουν τα πάντα. Κατηγορεί τους Τούρκους για τον υποβιβασμό της ανθρώπινης φυλής, για την «εξαφάνιση» προσώπων για τα οποία έλεγαν «Μάλλον έφυγε στην Αμερική», ενώ τα είχαν εκτελέσει. Για την προσπάθεια εκτουρκισμού, τους διωγμούς των χριστιανών, το γκρέμισμα των σπιτιών για να πάρουν την ξυλεία, την κλοπή περιουσιών, τις φρικαλεότητες, τις δαιμονικές θηριωδίες σε βάρος των χριστιανών, τις εκατοντάδες θανάτους, κάθε μέρα από πείνα, δίψα, κακομεταχείριση. Από την άλλη, κάνει λόγο για τη συνετή πολιτική του ύπατου αρμοστή Στεργιάδη, που προσπαθούσε να συγκρατεί τον λαό και να απονέμει δικαιοσύνη και στους Τούρκους. Αναφέρεται στην κάποτε ευτυχισμένη καθημερινή ζωή, στον ρόλο των ιεραποστόλων, και επανέρχεται στην Καταστροφή.

Στα τριάντα εννέα κεφάλαια ο συγγραφέας θα μιλήσει για τον μωαμεθανισμό, που επεκτείνεται με το ξίφος και τη βία από τη στιγμή που εμφανίστηκε, και παραθέτει τεκμήρια: χρονολογίες, τόπους, λαούς και θύματα. Θα μιλήσει για τις βιαιοπραγίες στη Βουλγαρία αρχικά και στη Σμύρνη, που καταδίκασε ο Γκλάστοουν, αλλά και για τις οδηγίες του Φόρεϊν Όφις να αποσιωπήσουν τα γεγονότα. Συμπέρασμα: Η «Ανατολή δεν αλλάζει. Οι Τούρκοι του σήμερα είναι ακριβώς ίδιοι με εκείνους που πέρασαν με τον Μωάμεθ τον Πορθητή τις πύλες της Κωνσταντινούπολης».

Η αφήγηση είναι καθαρά πολιτική, καθηλωτική, αποδίδει ρεαλιστικά τα πράγματα, παραστατικά τα γεγονότα και παραθέτει ακριβώς τις αφηγήσεις άλλων επιφανών, κυρίως ξένων, που ζούσαν στη Σμύρνη και οι οποίοι κακόπαθαν επίσης. Έτσι, φτάνει άμεσα στον αναγνώστη του. Τον συγκινεί, τον συγκλονίζει και τον εξοργίζει. Στόχος του συγγραφέα, βέβαια, είναι να κεντρίσει τους Αμερικανούς, που φροντίζουν να παραβλέψουν τα εγκλήματα, επειδή έχουν πολιτικά οφέλη στη χώρα. Υποστηρίζει με πάθος ότι τα ιδανικά είναι πιο ισχυρά από το πετρέλαιο και τους σιδηροδρόμους και ότι οι Τούρκοι πρέπει να μετανοήσουν αν θέλουν να συνυπολογίζονται στην κοινωνία των ευυπόληπτων κρατών.

Της εξιστόρησης των γεγονότων προηγείται ένα ποίημα-θρήνος και δύο κατατοπιστικοί «Πρόλογοι», των Τζάιλς Μίλτον και Τζέιμς Γ. Τζέραλντ ως προανάκρουσμα των όσων θα ακολουθήσουν.

Τέλος, ο αναγνώστης αυτού του βιβλίου θα νιώσει δυνατό ψυχικό και πνευματικό πόνο, εξαιτίας εκείνων που, σήμερα, στο όνομα του αντικειμενικώς γράφειν, επιλέγουν την αποστασιοποίηση, αδικώντας τα θύματα της Καταστροφής, άλλη μια φορά με την αναίσθητη και ασεβή «επιστημονική» λογική τους.

Κατεβάστε το ΕΔΩ