Συνθήκη των Παρισίων : Τα Δωδεκάνησα περιέρχονται στην Ελλάδα

31 Μαρτίου 1947. Η εκκίνηση της πομπής της σημαίας από το Δημαρχείο της Ρόδου. 

Ήταν Φεβρουάριος του 1947 όταν υπογραφόταν στο Παρίσι η συνθήκη ειρήνης μεταξύ των Συμμάχων Δυνάμεων και της Ιταλίας. Σύμφωνα με την ιστορική συμφωνία «η Ιταλία εκχωρεί εις την Ελλάδα εν πλήρει κυριαρχία τας νήσους της Δωδεκανήσου τας κατωτέρω απαριθμωμένας ήτοι: Αστυπάλαιαν, Ρόδον, Χάλκην, Κάρπαθον, Κάσον, Τήλον, Νίσυρον, Κάλυμνον, Λέρον, Πάτμον, Λίψον, Σύμην, Κω, και Καστελόριζον ως και τας παρακειμένας νησίδας». Η ελληνική πλευρά διευκρίνιζε, κατά την υπογραφή, ότι με τον όρο «παρακείμενες» εννοούνται οι «υπό ιταλικήν κυριαρχίαν» κατά την είσοδο της Ιταλίας στον πόλεμο.

Η συμφωνία συνυπογραφόταν, πέραν της Ελλάδας και της Ιταλίας, από άλλα είκοσι κράτη που είχαν πολεμήσει τον ιταλικό φασισμό. Η Τουρκία ούτε θέση, ούτε λόγο είχε σ’ αυτήν.

Τα Δωδεκάνησα αποδίδονταν στη μητέρα-πατρίδα κατά την κλασική έκφραση της εποχής με καθυστέρηση περίπου δύο χρόνων από το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Η ένωση των νησιών αναβλήθηκε, κατά κάποιο τρόπο, επί τρεισήμισι δεκαετίες από μια άτυχη συγκυρία. Είχαν μεταβιβαστεί στην Ιταλία από την Οθωμανική Αυτοκρατορία τον Μάιο του 1912, μετά τον ιταλο-τουρκικό πόλεμο. Έτσι, κατά την έναρξη του Α’ Βαλκανικού Πολέμου, τον Οκτώβριο της ίδιας χρονιάς, ιταλοκρατούνταν. Ενώ είναι βέβαιο ότι σε διαφορετική περίπτωση θα απελευθερώνονταν τότε από τις ελληνικές δυνάμεις, όπως και τα άλλα νησιά στο Αιγαίο.

Αν και στο πλαίσιο της ανεφάρμοστης Συνθήκης των Σεβρών (1920) η Ιταλία «παραιτείται υπέρ της Ελλάδος πάντων των δικαιωμάτων και των τίτλων αυτής επί των παρ’ αυτής κατεχομένων νήσων του Αιγαίου… ως και των εξ αυτών εξαρτημένων νησίδων» δεν επαναλήφθηκε το ίδιο τρία χρόνια αργότερα στη Λοζάνη.

Οι ευρωπαϊκοί συσχετισμοί και τα συμφέροντα είχαν μεταβληθεί, η Ελλάδα ήταν η ηττημένη στον Μικρασιατικό πόλεμο και η Ιταλία του Μουσολίνι αξίωνε επιθετικά τη συνέχιση της κατοχή τους. Το ελληνικό κέρδος, τρόπον τινά, στη Συνθήκη της Λοζάνης ήταν ότι η Τουρκία και επισήμως παραιτούνταν οριστικά «υπέρ της Ιταλίας παντός δικαιώματος επί των κατεχομένων υπό της Ιταλίας νήσων… και των υπ’ αυτών εξαρτημένων νησίδων». Αλλά και ότι άφηνε ανοικτό τον δρόμο για να καθοριστεί η τύχη τους στο μέλλον «μεταξύ των ενδιαφερομένων» (Ελλάδας-Ιταλίας). Ανεξαρτήτως αν η φασιστική Ιταλία δεν δεχόταν να συζητήσει.

Η τελετή της ιστορικής ελληνο-ιταλικής συμφωνίας, σύμφωνα με την ανταπόκριση του «Έθνους» από τη γαλλική πρωτεύουσα γινόταν στο μέγαρο Κε ντ’ Ορσέ.

Στο μακρόστενο τραπέζι, όπου εγκρίνονταν τα διατάγματα των Λουδοβίκων, αλλά και της Γαλλικής Επανάστασης. Κάτω από την παράσταση φρυγικού πλοίου, που είχε αντικαταστήσει τα παλιότερα βασιλικά εμβλήματα…

«Πανδαισία χαράς»

Είκοσι λεπτά της ώρας χρειάστηκαν για να ολοκληρωθεί η υπογραφή, στις 10 και 32 λεπτά το πρωί εκείνης της Δευτέρας. Από την ελληνική πλευρά υπέγραψαν ο γενικός διευθυντής του υπουργείου Εξωτερικών Λ. Μελάς και ο πρεσβευτής στη Γαλλία Ρ. Ραφαήλ. Από την ιταλική ο πρέσβης Αντόνιο Μέλι Λούπι και πρώτος από τους συμμάχους ο σοβιετικός εκπρόσωπος.

Το γεγονός έγινε δεκτό στα Δωδεκάνησα «με πανδαισία χαράς». Έπειτα από 213 χρόνια κυριαρχίας των Ιωαννιτών ιπποτών, 390 χρόνια τουρκικής, 31 ιταλικής, 2 γερμανικής και 2 αγγλικής κατοχής.

Η εκχώρησή τους ήταν η μοναδική εθνική διεκδίκηση που ικανοποιήθηκε τότε. Δικαιωματική με, αλλά ελάχιστη και μη επαρκή αναγνώριση της ελληνικής συμβολής της στην αντιφασιστική νίκη και των εθνικών διεκδικήσεών της.

Μαζί με την ελληνοϊταλική υπογράφονταν τέσσερις ακόμη συνθήκες με τους άλλους δορυφόρους της χιτλερικής Γερμανίας (Ρουμανία, Βουλγαρία, Ουγγαρία και Φιλανδία). Η κάθε συνθήκη με τις χώρες αυτές συνυπογραφόταν από όσα κράτη είχαν μετάσχει στη διαδικασία της συνθηκολόγησής της.

Έτσι, τελείωνε και τυπικά η εμπόλεμη κατάσταση και διακανονίζονταν, σε πολύ γενικές γραμμές, στη βάση των αρχών του ΟΗΕ οι διακρατικές σχέσεις των εμπλεκόμενων χωρών. Αν και με πολλές πικρίες και σφοδρές κριτικές, κυρίως από μέρος των μικρών κρατών. Ανάμεσά τους και ελληνικές για την τύχη της Κύπρου και της Β. Ηπείρου.

Η μαρτυρία του Μπερνς : Χρειάστηκαν 2 λεπτά για να συνέλθουμε…

Παραμονές της Συνδιάσκεψης Ειρήνης στο Παρίσι (Ιούλιος-Οκτώβριος 1946) προεξοφλούνταν το ναυάγιο για το Δωδεκανησιακό λόγω της σοβιετικής άρνησης. Όταν στη διάσκεψη των τεσσάρων υπουργών Εξωτερικών (Βρετανία, Γαλλία, ΕΣΣΔ και ΗΠΑ) ο Β. Μολότοφ συμφώνησε αμέσως για την παραχώρηση στην Ελλάδα, αυτό θεωρήθηκε έκπληξη. Έχουν γραφτεί πολλά και διάφορα για το γεγονός (27 Ιουνίου 1946). Η μαρτυρία του Αμερικανού υπ. Εξωτερικών:

«… H συνεδρίαση της ημέρας εκείνης άρχισε με άγονη συζήτηση για τη ναυσιπλοΐα στον Δούναβη. O Mολότοφ επέμενε ότι η πλωτή αυτή οδός έπρεπε να παραμείνει υπό τον έλεγχο των παρακτίων κρατών, δηλ. της Σοβιετικής Ένωσης. Kατόπιν συζητήθηκαν διάφορα δευτερεύοντα θέματα και περιέργως οι Σοβιετικοί συνεφώνησαν για τις οικονομικές διατάξεις των σχεδίων ειρήνης με τη Pουμανία. Εντυπωσιάστηκα με το γεγονός αυτό και σκέφτηκα να βολιδοσκοπήσω τις σοβιετικές διαθέσεις. Γι’ αυτό μεταξύ σοβαρού και αστείου είπα στο Mολότοφ:

* H συνεδρίαση θα τελειώσει καλά, αν διεκανονίζετο και το θέμα της Δωδεκανήσου. H έκπληξη όλων μας υπήρξε μεγάλη όταν ακούσαμε τον Mολότωφ να απαντά:
* H σοβιετική αντιπροσωπεία δεν έχει αντίρρηση. O Mπέβιν δεν μπορούσε να πιστέψει και ρώτησε: -Δηλαδή κ. Mολότοφ θέλετε να πείτε ότι συμφωνείτε να δοθούν τα Δωδεκάνησα στην Ελλάδα;
* Mάλιστα, αυτή είναι η έννοια των λόγων μου, απάντησε ο Mολότοφ.
* Aς ανασάνουμε δύο λεπτά ώστε να συνέλθουμε, είπα εγώ… (από τις αναμνήσεις του Τζέιμς Μπερνς με το χαρακτηριστικό τίτλο Τα χαρτιά στο τραπέζι).
*Σύμφωνα με τον αείμνηστο αρθρογράφο του Έθνους Βάσο Γεωργίου, ανταποκριτή του Ριζοσπάστη και ΕΑΜικών εντύπων στο Παρίσι, το ίδιο γεγονός περιγράφεται ως εξής: «Θέμα Δωδεκανήσου δεν υπήρχε στην ημερήσια διάταξη… Μετά τη ρύθμιση του ζητήματος αυτού (γαλλο-ιταλικά σύνορα) ο κ. Μπερνς πρότεινε να συζητηθεί το Δωδεκανησιακό. Ο Μολότοφ συμφώνησε αμέσως και δήλωσε ότι τα Δωδεκάνησα είναι ελληνικά και πρέπει να αποδοθούν στην Ελλάδα υπό τον όρο του αφοπλισμού τους. Η πρόταση του Μολότοφ έγινε ομόφωνα δεκτή…», οι πληροφορίες του αντλούνται από τη σοβιετική αντιπροσωπεία).

Διάσκεψη Υπουργών Εξωτερικών

Το πρώτο σημαντικό βήμα για την εκχώρηση έγινε στο Λονδίνο, απουσία της Ελλάδας. Η αντίστροφη μέτρηση, στο διπλωματικό επίπεδο, για την ενσωμάτωση της Δωδεκανήσου μετά τη λήξη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου σημειώνεται το Σεπτέμβριο του 1945. Στη διάσκεψη των υπουργών Εξωτερικών των μεγάλων δυνάμεων στο Λονδίνο, όπου συζητείται για πρώτη φορά η τύχη των ιταλικών αποικιών.

Παρά το γεγονός ότι έχουν προσκληθεί και αναπτύσσουν τις θέσεις τους οι ενδιαφερόμενες χώρες, η Ελλάδα είναι απούσα. Οι εξηγήσεις που δίδονται είναι θολές.

Σύμφωνα με ορισμένους ιστορικούς αυτό οφείλεται στις αντιρρήσεις-επιφυλάξεις της ΕΣΣΔ εξαιτίας της εσωτερικής πολιτικής κατάστασης στη χώρα μας και της μη ύπαρξης «δημοκρατικής κυβέρνησης» (η Αριστερά είναι αποκλεισμένη στο μεταβαρκιζιανό καθεστώς).

Εκεί συμφωνείται η ενσωμάτωση των νησιών στην Ελλάδα, αφού προηγουμένως η Βρετανία έχει ευθυγραμμιστεί με τις ΗΠΑ, εγκαταλείποντας διάφορα άλλα σχέδια (αυτονόμηση παλιότερα, απόδοση μερικών ή μόνο του Καστελόριζου στην Τουρκία κ.ά.).

Σύμφωνα με την ακριβή έκφραση του Αμερικανού υπουργού Εξωτερικών, «το Συμβούλιο (των υπουργών) συνεφώνησε γενικώς όπως τα Δωδεκάνησα περιέλθουν εις την Ελλάδα, καίτι η συγκατάθεσις ενός μέρους (της ΕΣΣΔ) θα παρασχεθή μετά επικειμένη μελέτην ζητημάτων τινών από την κυβέρνησίν του» (δηλώσεις του Τζέιμς Μπερνς στις 6 Οκτωβρίου 1945).

Η σύνδεση

Από τις τοποθετήσεις του Σοβιετικού υπουργού Εξωτερικών, Β. Μολότοφ, προκύπτει ότι η ΕΣΣΔ τασσόταν υπέρ της παραχώρησης στην Ελλάδα. Εμμέσως, όμως, τη συσχέτιζε και με το εσωτερικό ελληνικό πρόβλημα, λέγοντας ότι «όσο γρηγορότερα γίνει στην Ελλάδα φυσική δημοκρατική κυβέρνηση τόσο το καλύτερο γι΄ αυτήν και τους συμμάχους της» (δηλώσεις στις 18 Σεπτεμβρίου 1945 στο Λονδίνο).

Η έμμεση αυτή σύνδεση αποτυπώνεται και στις θέσεις του ΕΑΜ και του ΚΚΕ. Από την Αριστερά τίθεται ζήτημα σχηματισμού αντιπροσωπευτικής κυβέρνησης. Επειδή η «μοναρχική υπηρεσιακή κυβέρνηση Βούλγαρη» (έχει διοριστεί από τον βασιλιά-Αρχιεπίσκοπο Δαμασκηνό παρά τις αντιρρήσεις μεγάλου μέρους του αστικού πολιτικού κόσμου) εμποδίζει, ανάμεσα στ’ άλλα, και την ικανοποίηση των εθνικών δικαίων.

Πράγμα το οποίο, τουλάχιστον, για τα Δωδεκάνησα, ανταποκρινόταν στην πραγματικότητα. Από την άποψη αυτή, η ενσωμάτωση ήταν μάλλον δυνατή από τότε, χωρίς να μεσολαβήσει η περίοδος της αγγλοκρατίας.

Η σοβιετική θέση, παρά τα θρυλούμενα τότε και επαναλαμβανόμενα ως τις μέρες μας, είχε διαμορφωθεί πριν από το τέλος του πολέμου για την παραχώρηση των νησιών στην Ελλάδα.

Χρησιμοποιήθηκε όπως άλλωστε και οι αντίστοιχες της Βρετανίας και των ΗΠΑ ως διαπραγματευτικό χαρτί στα τραπέζια των διαπραγματεύσεων.

Το πρόβλημα, σε βάθος χρόνου, ήταν ο όρος για την «αποστρατιωτικοποίηση» των νησιών, που θα δώσει πολύ αργότερα αφορμή στην Άγκυρα να προβάλει μη νόμιμες από την άποψη του διεθνούς δικαίου και των συνθηκών. Αφού, εκτός των άλλων, ως μη συμβαλλόμενο μέρος δεν απορρέουν δικαιώματα από την εφαρμογή της συνθήκης Συνθήκη των Παρισίων.

Βασικοί σταθμοί προς την ένωση

1912-1943 Τα Δωδεκάνησα ιταλοκρατούνται
1923 Με τη Συνθήκη της Λ0ζάνης η Ιταλία, αφού έχει αθετήσει δύο φορές την υπογραφή της για εκχώρηση των Δωδεκανήσων στην Ελλάδα (συμφωνία Τιτόνι – Βενιζέλου 1919 και Συνθήκη Σεβρών 1920), αποκτά διεθνές νομικό έρεισμα για κατοχή των νησιών.
1932 Ιταλοτουρκική σύμβαση για τον καθορισμό των θαλάσσιων ορίων και τον προσδιορισμό των νησίδων, οι οποίες έκτοτε «ουδεμίας αμφισβητήσεως αποτελούν αντικείμενο». Μεταξύ τους ρητά αναφέρονται και οι «Καρντάκ-Αιμνιά-Ιμια» ως ιταλικές.
9/1943-5/1945 Υπό ναζιστική κατοχή, μετά τη συνθηκολόγησης της Ιταλίας.
8/5/1945 Παράδοση των νησιών από τους Γερμανούς στους Βρετανούς. Αντί να αποδοθούν στην Ελλάδα αρχίζει η περίοδος της αγγλοκρατίας.
15/5/1945 Ο αρχιεπίσκοπος-αντιβασιλέας Δαμασκηνός στη Ρόδο, σε μια συμβολική επίσκεψη.
9/1945 Πρώτη γενική συμφωνία των υπουργών Εξωτερικών των τεσσάρων Μεγάλων Δυνάμεων στο Λονδίνο για εκχώρηση στην Ελλάδα.
6-8/1946 Στο Συμβούλιο των τεσσάρων στο Παρίσι, συμφωνείται να περιέλθουν τα Δωδεκάνησα στην Ελλάδα. Πρόκειται για απόφαση-σταθμό που εγκρίνεται αμέσως μετά στη Συνδιάσκεψη Ειρήνης.
10/2/1947 Υπογράφεται στο Παρίσι η συνθήκη ειρήνης με την Ιταλία. Στην Ελλάδα η κυριαρχία της Δωδεκανήσου, περιλαμβάνοντας ό,τι βρισκόταν προηγουμένως υπό ιταλικό έλεγχο.
31/3/1947 Οι Βρετανοί παραδίδουν τη διοίκηση στην Ελλάδα.
9/11948 Νόμος της ελληνικής Βουλής για την προσάρτηση.
7/3/1948 Πανηγυρική τελετή ένωσης.

Τ. Κατσιμάρδος - Αναδημοσίευση από την εφ. «Έθνος».