Βατοπέδι : Το ιστορικό του σκανδάλου

Όταν το φθινόπωρο του 2007 η εκπομπή «Κουτί της Πανδώρας» ξεκινούσε τη διερεύνηση της υπόθεσης του Βατοπεδίου και της ανταλλαγής της λίμνης Βιστωνίδας με δημόσια ακίνητα-φιλέτα, λίγοι περίμεναν ότι αυτό που στην πορεία χαρακτηρίστηκε σκάνδαλο θα συντάρασσε συθέμελα την πολιτική και εκκλησιαστική ζωή του τόπου.

Η Μονή Βατοπεδίου από τις αρχές του περασμένου αιώνα διεκδικούσε από το Δημόσιο γη 27.000 στρεμμάτων. Επικαλούμενη πως έχει στην κατοχή της χρυσόβουλα του 11ου αιώνα η Μονή ισχυριζόταν συγκεκριμένα πως η λίμνη Βιστωνίδα στα σύνορα των νομών Ροδόπης και Ξάνθης, της ανήκει.

Επί δεκαετίες ολόκληρες το ελληνικό Δημόσιο απέρριπτε τους ισχυρισμούς του Μοναστηριού. Ωστόσο στις αρχές της περασμένης δεκαετίας ένα συμβουλευτικό όργανο του υπουργείου Οικονομικών, το Γνωμοδοτικό Συμβούλιο Δημοσίων Κτημάτων έλαβε αποφάσεις υπέρ του Μοναστηριού, κρίνοντας πως πράγματι η έκταση τού έχει παραχωρηθεί και πυροδοτώντας έντονες αντιδράσεις κατοίκων και φορέων της περιοχής της Βιστωνίδας.

Ποιο είναι το σκάνδαλο

Με όπλο τις αποφάσεις του Γνωμοδοτικού Συμβουλίου, στις αρχές της περασμένης δεκαετίας η Μονή Βατοπεδίου προσφεύγει στη Δικαιοσύνη κατά του Δημοσίου ζητώντας να αναγνωριστεί επίσημα ότι η επίμαχη έκταση της ανήκει. Το 2004, το δικαστήριο απορρίπτει την αγωγή και με ψήφους 2-1 αποφαίνεται ότι η έκταση των 27.000 στρεμμάτων, δηλαδή η Βιστωνίδα και οι παρόχθιες περιοχές, δεν ανήκουν στη Μονή, αλλά στο ελληνικό κράτος.

Παρά ταύτα, η μειοψηφούσα πρόεδρος της έδρας Μαρία Ψάλτη καθυστερεί επί μήνες την καθαρογραφή της απόφασης. Στο διάστημα αυτό, ο τότε υφυπουργός Οικονομικών Πέτρος Δούκας υπογράφει απόφαση με την οποία το κράτος παραιτείται από τη διεκδίκηση της λίμνης. Αναγνωρίζει δηλαδή στη Μονή την κυριότητα της Βιστωνίδας παρότι το κράτος αρνείτο να το κάνει για πάνω από 100 χρόνια.

Η δεύτερη πλευρά του σκανδάλου

Τη σκυτάλη από τον Πέτρο Δούκα παίρνει στις αρχές του 2005 ο πρόσφατα αποθανών πρώην υπουργός Αγροτικής Ανάπτυξης Ευάγγελος Μπασιάκος. Με μια απόφασή του στις 25 Ιανουαρίου της χρονιάς εκείνης η οποία δεν δημοσιεύθηκε ποτέ σε ΦΕΚ και επομένως ουδείς μπορούσε να προσφύγει εναντίον της, ο Μπασιάκος προχωρά στην ανταλλαγή των εκτάσεων. Παραχωρεί δηλαδή στο Μοναστήρι οικόπεδα-φιλέτα σε όλη την Ελλάδα για να πάρει πίσω μια έκταση η οποία ούτως ή άλλως βάσει δικαστικής απόφασης ανήκει στο Δημόσιο, ενώ δεν έχει καμία απολύτως εμπορική αξία αφού στην περιοχή δεν επιτρέπεται η δόμηση. Για ηθική αυτουργία σ’ αυτή την υπόθεση παραπέμφθηκε τελικά σε δίκη μεταξύ πολλών άλλων και ο ηγούμενος της Μονής, Εφραίμ.

Στις ανταλλαγές, η άχρηστη για δόμηση γη της Βιστωνίδας αποτιμάτε από την Κτηματική Εταιρία του Δημόσιου σε πολλαπλάσιες τιμές από τις πραγματικές, ενώ τα οικόπεδα-φιλέτα δίπλα στη θάλασσα σε τιμές πολύ μικρότερες. Οι δε ανταλλαγές, τα συμβόλαια για τις οποίες υπογράφει η σύζυγος του πρώην υπουργού της ΝΔ Γιώργου Βουλγαράκη, Κατερίνα Πελέκη, προχωρούν με διαδικασίες φαστ τρακ με τις αρμόδιες υπηρεσίες του δύσκαμπτου κατά τ’ άλλα ελληνικού κράτους να μην εμποδίζονται ούτε από τη γραφειοκρατία.

Στη Μονή παραχωρούνται τελικά περίπου 60.000 στρέμματα γης, σε πάνω από 250 οικόπεδα τα οποία ήταν εμπορικά αξιοποιήσιμα και βρίσκονταν σε ακριβές και τουριστικές περιοχές όπως η Αμμουλιανή και το Πανόραμα. Εξ ου και αγοράζονται σχεδόν αμέσως από εταιρίες που είχαν συσταθεί γι’ αυτήν ακριβώς τη δουλειά, με μέλη των διοικητικών συμβουλίων τους να είναι ταυτόχρονα και νομικοί ή οικονομικοί σύμβουλοι του Μοναστηριού.

Το σκάνδαλο της δικαστικής περιπέτειας του σκανδάλου

Μετά τις πρώτες αποκαλύψεις, για την υπόθεση των ανταλλαγών διατάσσεται εισαγγελική έρευνα. Ο τότε εισαγγελέας του Αρείου Πάγου Γιώργος Σανιδάς ωστόσο δημιουργεί προσκόμματα και χρησιμοποιώντας την ιστορική φράση «οι υπουργοί παραπλανήθησαν», επιχειρεί να μπλοκάρει τη διαβίβαση της δικογραφίας στη Βουλή ώστε να αναζητηθούν ποινικές ευθύνες υπουργών.

Οι δύο εισαγγελείς που έχουν αναλάβει την έρευνα, ο Ηλίας Κολλιούσης και η Ελένη Σωτηροπούλου, παραιτούνται προκαλώντας θόρυβο και δρομολογώντας πολιτικές εξελίξεις. Στη Βουλή συστήνονται Εξεταστικές και Προανακριτική Επιτροπή και τελικά τον Νοέμβριο του 2010 αποφασίζεται η παραπομπή τριών από τους συνολικά πέντε εμπλεκόμενους υπουργούς της ΝΔ: του Πέτρου Δούκα, του Ευάγγελου Μπασιάκου και του Αλέξανδρου Κοντού, οι οποίοι κατηγορούνται για αυτουργία και συναυτουργία σε απιστία σε βάρος του Δημοσίου.

Πώς καλύφθηκε το σκάνδαλο

Επιχειρώντας να προλάβει τις εξελίξεις, ο τότε πρωθυπουργός Κώστας Καραμανλής κλείνει εσπευσμένα τη Βουλή τον Μάιο του 2009. Ως αποτέλεσμα τα πιθανά αδικήματα των τριών στελεχών της κυβέρνησής του παραγράφονται, λόγω του εξαμβλωματικού νόμου περί ευθύνης υπουργών, ενώ αντιθέτως δεκάδες άλλα μη πολιτικά πρόσωπα παραπέμπονται σε δίκη.

Το Δικαστικό Συμβούλιο ωστόσο, που αποφαίνεται πως τα αδικήματα των τριών υπουργών έχουν παραγραφεί αποδέχεται πλήρως την εμπλοκή τους στο σκάνδαλο των ανταλλαγών. Σημειώνει μάλιστα στο συμπέρασμα του ότι Δούκας, Μπασιάκος και Κοντός, εν γνώσει τους ζημίωσαν το ελληνικό Δημόσιο, ενώ στον πρώτο αποδίδει δόλο.

Χαρακτηριστικά επισημαίνεται μεταξύ άλλων στο βούλευμά του:

-για τον Πέτρο Δούκα ότι «οι πράξεις και παραλείψεις του τεκμηριώνουν τον απαιτούμενο δόλο, αλλά και την απαιτούμενη ζημία του Ελληνικού Δημοσίου, σε ποσό που σαφώς υπερβαίνει κατά πολύ τα 15.000 ευρώ, που απαιτεί ως ζημία το άρθρο 390 Π.Κ., ιδίως δε οι πράξεις κλονισμού των δικαιωμάτων του Δημοσίου στη λίμνη Βιστωνίδα και οι πράξεις ανταλλαγής της λίμνης Βιστωνίδας, που δεν έχει αντίστοιχη εμπορική αξία, με ακίνητα του Δημοσίου υψηλής εμπορικής αξίας».

-για τον Ευάγγελο Μπασιάκο πως «εν γνώσει του, ως διαχειριστής της περιουσίας του υπουργείου Aγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων, ζημίωσε το ελληνικό Δημόσιο σε ποσό που υπερβαίνει τις 15.000 ευρώ, γνωρίζοντας ότι η Ι.Μ. Βατοπεδίου δεν έχει την κυριότητα της λίμνης Βιστωνίδας, διότι οι Υπουργικές Aποφάσεις ως πράξεις της Διοίκησης είναι ανακλητές και δεν είναι τίτλοι κυριότητας, άρα συναίνεσε στην ανταλλαγή ακινήτων του Δημοσίου με ακίνητα από μη κύριο, πέραν του κοινόχρηστου χαρακτήρα της» κι ακόμη ότι υπέγραψε Υπουργική Απόφαση «αμφισβητούμενη νομιμότητας, γιατί δεν δημοσιεύτηκε ποτέ, ενώ αποτέλεσε τον οδηγό για όλες τις ανταλλαγές».

-για τον Αλέξανδρο Κοντό ότι «ζημίωσε το Ελληνικό Δημόσιο γνωρίζοντας ότι η Μονή Βατοπεδίου δεν έχει την κυριότητα της λίμνης Βιστωνίδας» κι ενώ ο ίδιος στο παρελθόν διαμαρτυρόταν ως βουλευτής της αντιπολίτευσης για το συγκεκριμένο θέμα, αλλά και πως «συνυπέγραψε Κοινή Υπουργική Απόφαση με τον Ευάγγελο Μπασιάκο και τον Πέτρο Δούκα, με την οποία ανέθεσαν στην Κ.Ε.Δ. την ανταλλαγή της λίμνης Bιστωνίδας αρμοδιότητας του υπουργείου Οικονομικών με ακίνητα του υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης».

Η απόφαση που δικαιώνει πλήρως το Δημόσιο

Ενώ το σκάνδαλο είναι σε πλήρη εξέλιξη, η Μονή Βατοπεδίου ασκεί έφεση κατά της πρωτόδικης απόφασης που απέδιδε την έκταση της Βιστωνίδας στο Δημόσιο. Της απόφασης δηλαδή την εφαρμογή της οποίας απέτρεψαν οι υπουργοί του Καραμανλή δίνοντας αφ’ ενός την ευκαιρία στο Μοναστήρι να εκμεταλλευτεί εμπορικά μεγάλες εκτάσεις σε τουριστικές και πανάκριβες περιοχές και αφ’ ετέρου ζημιώνοντας το Δημόσιο κατά την παραδοχή του Δικαστικού Συμβουλίου.

Το 2015, το τριμελές Εφετείο της Κομοτηνής αποτελούμενο από τους Χρήστο Τζανερίκο, Μυρσίνη Παπαχίου και Μιχάλη Κακαμανούδη εκδίδει τελικά απόφαση με την οποία αναγνωρίζει ότι η λίμνη και οι παρόχθιες περιοχές ανήκουν στο Δημόσιο και επομένως κακώς ανταλλάχθηκαν. Εναντίον αυτής της απόφασης έχει ασκηθεί σήμερα από τη Μονή Βατοπεδίου αίτηση αναίρεσης η οποία εκκρεμεί στον Άρειο Πάγο, με την εισήγηση πάντως, να είναι, σύμφωνα με πληροφορίες, υπέρ του Δημοσίου.

Εν τέλει, και παρά τις δικαστικές αποφάσεις που τεκμηριώνουν ότι η λίμνη Βιστωνίδα και οι παραλίμνιες περιοχές έκτασης 27.000 στρεμμάτων ανήκουν στο ελληνικό Δημόσιο, οι κατηγορούμενοι για την υπόθεση αθωώθηκαν. Κανείς εξ αυτών δεν απαλλάχθηκε βεβαίως για την ουσία, αφού το δικαστήριο δεν ασχολήθηκε με το σκάνδαλο των ανταλλαγών αλλά με την ηθική αυτουργία του Εφραίμ και των υπολοίπων, κρίνοντας ότι δεν είχαν δόλο και πως ό,τι έκαναν οφειλόταν στην πεποίθησή τους ότι η λίμνη ανήκει στο Μοναστήρι. Ταυτόχρονα, το δικαστήριο έκρινε πως οι κατηγορούμενοι εκτελούσαν άνωθεν εντολές, δεν μπορούσε ωστόσο να εξετάσει τις ευθύνες των εμπλεκόμενων και «παραπλανημένων» κατά τον Γιώργο Σανιδά υπουργών, αφού η σε βάρος τους δίωξη παύθηκε με την παραγραφή των πιθανών αδικημάτων τους.

Είναι σημαντικό τέλος, ότι στη συγκεκριμένη δίκη δεν μπόρεσε ποτέ -λόγω του πρόωρου θανάτου της- να καταθέσει η κατηγορούμενη και βασικός κρίκος της αλυσίδας του σκανδάλου, πρώην προϊσταμένη της Διεύθυνσης Πολιτικής Γης Σταματίνας Μαντέλη, η οποία, σύμφωνα με το Δικαστικό Συμβούλιο, έπαιξε «κεντρικό ρόλο στις ανταλλαγές των εκτάσεων».