Το Κοινό Ανακοινωθέν Καραμανλή-Demirel

*** Υπόθεση Υφαλοκρηπίδας Αιγαίου *** 

Μελετώντας κανείς την ιστορία του Διεθνούς Δικαίου, διαπιστώνει την πολύ μακρά εξέλιξη των κανόνων του. Η διεθνής κοινότητα, με πλήθος συνθηκών, συμβάσεων και συμφωνιών, έχει εντοπίσει την ανάγκη ρύθμισης των σχέσεων μεταξύ κρατών. Στόχος: η ειρηνική επίλυση των διαφορών. Διακύβευμα: η εμπιστοσύνη στη δικαιοσύνη. 

Με αυτά τα δεδομένα, ο Κωνσταντίνος Καραμανλής και ο Suleyman Demirel, στις 31 Μαΐου 1975, ανακοίνωσαν την από κοινού απόφασή τους να απευθυνθούν στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης για το ζήτημα της υφαλοκρηπίδας του Αιγαίου. Εάν η εμπιστοσύνη στη δικαιοσύνη όντως υφίστατο και από τους δύο, και εάν τελικά απονεμήθηκε δικαιοσύνη, προκύπτει από τα γεγονότα.

Η Υφαλοκρηπίδα Του Αιγαίου

Από γεωλογική σκοπιά, η υφαλοκρηπίδα ορίζεται ως συνέχεια της ξηράς κάτω από τη θάλασσα, μέχρι το σημείο όπου ο βυθός αποκτά απότομη κλίση. Δεδομένης της εμφανούς ασάφειας του καθορισμού της στην πράξη, ο νομικός ορισμός της έννοιας αποτέλεσε ζήτημα περίπλοκο, αλλά απαραίτητο, καθώς η διαπίστωση ότι το θαλάσσιο υπέδαφος είναι συχνά πλούσιο σε υδρογονάνθρακες και φυσικό αέριο έχει οδηγήσει πολλά παράκτια κράτη σε έρευνες των χωρικών τους υδάτων. Η Ελλάδα και η Τουρκία δεν έμειναν ανεπηρέαστες από τη δυνατότητα εκμετάλλευσης του θαλάσσιου πλούτου. Tο Αιγαίο πέλαγος -o πυθμένας του οποίου γεωγραφικά τις ενώνει- στάθηκε αφορμή “χωρισμού” τους, για άλλη μια φορά, στις διακρατικές τους σχέσεις.

Η διαφωνία μεταξύ των δύο χωρών -η οποία κατέληξε στην απόφαση των Καραμανλή και Demirel να απευθυνθούν στη Χάγη- ξεκίνησε το καλοκαίρι του 1973, όταν η Ελλάδα δήλωσε επισήμως την πρόθεση εξόρυξης πετρελαίου από τα κοιτάσματα στο υπέδαφος του Αιγαίου. Το Νοέμβριο του ίδιου έτους, η Τουρκία παραχώρησε σε κρατική της εταιρία πετρελαιοειδών άδεια διεξαγωγής ερευνών υποθαλάσσια στο βορειοδυτικό Αιγαίο. Δεδομένου ότι η περιοχή βρισκόταν κοντά σε ελληνικά νησιά, η ελληνική κυβέρνηση διαμαρτυρήθηκε.

Τα ζητήματα περί υφαλοκρηπίδας ρυθμίζονταν από τα άρθρα 1-3 της Σύμβασης της Γενεύης του 1958 -κατά την οποία τα νησιά έχουν δική τους υφαλοκρηπίδα-, ενώ τα σχετικά με την οριοθέτησή της ορίζονται στη Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών του 1982 για το δίκαιο της θάλασσας. Επομένως, σύμφωνα με αυτές, τα κυριαρχικά δικαιώματα έρευνας και εκμετάλλευσης του υποθαλάσσιου βυθού, σε αυτήν την περίπτωση, ανήκαν στην Ελλάδα. Η γείτων χώρα, όμως, δεν είχε κυρώσει καμία από τις δύο Συμβάσεις – γεγονός που χρησιμοποίησε για να στηρίξει τους ισχυρισμούς της. Συγκεκριμένα, οι διεκδικήσεις της Τουρκίας είχαν ως αφετηρία την εξής τοποθέτησή της: εφόσον τα ελληνικά νησιά του ανατολικού Αιγαίου δεν έχουν υφαλοκρηπίδα, η οριοθέτησή της θα πρέπει να γίνει λαμβανομένων υπόψη μόνο των ηπειρωτικών ακτών. Η προκείμενη αυτού του επιχειρήματος, αν και έρχεται σε αντίθεση με τις διατάξεις της Σύμβασης της Γενεύης, θα μπορούσε να ευσταθεί για την Τουρκία, αφού δεν αποτελεί μέρος της εν λόγω Σύμβασης. Κάτι τέτοιο, όμως, δεν ισχύει· το επιχείρημα της γείτονος χώρας είναι αβάσιμο. Και αυτό γιατί δεν έλαβε υπόψη την εθιμική υπόσταση των κανόνων για τη νησιωτική υφαλοκρηπίδα, οι οποίοι αποκρυσταλλώνονται στα άρθρα 1-3 της Σύμβασης του 1958 –το γεγονός, δηλαδή, ότι ισχύουν για όλα τα κράτη, ανεξάρτητα από την κύρωσή της ή μη. Χαρακτηριστικά, στην απόφασή του για την υφαλοκρηπίδα της Βόρειας Θάλασσας, το Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης υπογράμμισε ότι τα δικαιώματα παράκτιου κράτους στην υφαλοκρηπίδα ανήκουν στο διεθνές εθιμικό δίκαιο.

Η Ανάγκη Διευθέτησης Οδηγεί Στο Κοινό Ανακοινωθέν

Τον Ιούνιο του επόμενου έτους, συνεχίστηκε από το τουρκικό ωκεανογραφικό σκάφος Çandarlı η εξερεύνηση των σημείων της υφαλοκρηπίδας που αποτελούσαν αντικείμενο διεκδικήσεως των δύο κρατών.

Η ελληνική κυβέρνηση αντέδρασε, ζητώντας σύναψη συνυποσχετικού ώστε να παραπεμφθεί η υπόθεση στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης, αναπτύσσοντας -παράλληλα- μια μικρή ναυτική δύναμη. Ο τότε πρωθυπουργός, Κωνσταντίνος Καραμανλής, προσδοκούσε την απευθείας συνεννόηση με την τουρκική πλευρά, σε πολιτικό επίπεδο. Έτσι, στις 31 Μαΐου 1975, πραγματοποιήθηκε συνάντηση με τον Τούρκο πρωθυπουργό Suleyman Demirel στις Βρυξέλλες, κατά τη διάρκεια των εργασιών της Συνόδου Κορυφής του ΝΑΤΟ. Εκεί έλαβε χώρα το κοινό ανακοινωθέν των δύο αρχηγών, σύμφωνα με το οποίο λήφθηκε απόφαση περί ειρηνικής επίλυσης των διαφορών ανάμεσα στα δύο κράτη μέσω διαπραγματεύσεων ενώ, σχετικά με το κρίσιμο ζήτημα της υφαλοκρηπίδας του Αιγαίου, ανακοινώθηκε απόφαση για παραπομπή στο ΔΔΧ.

Σημειωτέον ότι το κοινό αυτό ανακοινωθέν πραγματοποιήθηκε κατά την πρώτη Συνάντηση Κορυφής Ελλάδας και Τουρκίας, μετά την εισβολή στην Κύπρο, και ότι -παρά το τελικό του περιεχόμενο- η διαδικασία διεξαγωγής του κατέστησε για άλλη μια φορά φανερό το χάσμα μεταξύ τους, αφού η τουρκική πλευρά προσπαθούσε επίμονα να αποφύγει τη λύση της δικαστικής οδού, επικαλούμενη διαδικαστικής φύσεως εμπόδια. Άλλωστε, με διακοίνωσή της έξι μήνες μετά, εξέφρασε πρόταση για διακανονισμό της διαφοράς, ενώ, συγχρόνως, προέβη σε δηλώσεις για πραγματοποίηση ερευνών σε ολόκληρη την υφαλοκρηπίδα του Αιγαίου, οι οποίες διεξήχθησαν το επόμενο έτος, με το σκάφος Χόρα (γνωστό και ως Σισμίκ 1), δυτικά της Λέσβου.

Η χώρα μας έφτασε σε σημείο προετοιμασίας των ενόπλων δυνάμεων - εφόσον και η τουρκική στάση οδηγούσε προς αυτήν την κατεύθυνση -, αλλά και οι δύο πλευρές υποχώρησαν, μετά από μεσολάβηση του Ηνωμένου Βασιλείου. Η Ελλάδα αντιμετώπιζε πια την υπόθεση ως νομική διαμάχη, επομένως αιτήθηκε την παραπομπή της στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης.

Επίκληση Του Κοινού Ανακοινωθέντος

Προκειμένου να θεμελιώσει η Ελλάδα δικαίωμα προσφυγής στο ΔΔΧ μονομερώς, έπρεπε να χρησιμοποιήσει κάποιον τίτλο δικαιοδοσίας, εφόσον η Τουρκία αμφισβήτησε τη δυνατότητα της Γενικής Πράξεως Διαιτησίας της Γενεύης του 1928 (για ειρηνικό διακανονισμό των διαφορών) να στηρίξει την αρμοδιότητα του Διεθνούς Δικαστηρίου. Έτσι, η Ελληνική πλευρά ισχυρίστηκε ότι αντλείται δικαίωμα για μονομερή προσφυγή από το κοινό ανακοινωθέν των δύο κρατών, αυτό της 31ης Μαΐου 1975. Στο σημείο αυτό, το Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης καλείτο να κρίνει εάν το συγκεκριμένο ανακοινωθέν περιείχε νομικές υποχρεώσεις – εάν, με άλλα λόγια, δέσμευε τα κράτη που το πραγματοποίησαν σχετικά με το περιεχόμενό του, δηλαδή την παραπομπή της υπόθεσης της υφαλοκρηπίδας του Αιγαίου στη Χάγη.

Το Δικαστήριο - αφού εξέτασε τόσο το κείμενο του κοινού ανακοινωθέντος, όσο και τις προθέσεις των μερών, όπως προέκυπταν από αυτό - εξέδωσε προδικαστική απόφαση, στις 19 Δεκεμβρίου 1978, στην οποία αρνήθηκε τη δυνατότητα στήριξης της αρμοδιότητάς του στο κοινό ανακοινωθέν, αφού έκρινε ότι οι προθέσεις των κρατών φαινόταν να αφορούν τη συνέχιση των διαπραγματεύσεων, και όχι τη σύναψη συνυποσχετικού για παραπομπή της υπόθεσης σε δίκη.

Το χάσμα Ελλάδας και Τουρκίας σχετικά με την υφαλοκρηπίδα του Αιγαίου παραμένει μέχρι σήμερα αγεφύρωτο. Το γεγονός αυτό μπορεί να σταθεί αφορμή για να αναγνωρισθεί ότι η εμπιστοσύνη στη δικαιοσύνη -ή, στην προκειμένη περίπτωση, στα όργανα απονομής της- πράγματι συνιστά διακύβευμα. Το ανακοινωθέν της 31ης Μαΐου ίσως, τελικά, να μην ήταν “κοινό”, αφού είχε άλλη σημασία για τον κάθε εκφραστή του. Δεν θα πρέπει, όμως, να υποτιμηθεί η σημασία της απόφασης -έστω στιγμιαίας, μονομερούς και μη ευοδωμένης- να ακολουθήσει η διαφορά τη δικαστική οδό. Κι αυτό, γιατί η λύση πρέπει να δοθεί από το Διεθνές Δίκαιο. Άλλωστε, το καθήκον προσέγγισης της ιδεώδους ειρήνης δεν γίνεται να τελεστεί χωρίς δικαιοσύνη.

powerpolitics.eu