Βήμα : «Όλη η αλήθεια για τις Κάννες»

16/05/2014 | 

Η συνάντηση των Καννών, δυόμισι χρόνια μετά, ταράζει ακόμη την Ευρώπη και συγκλονίζει την Ελλάδα. Τα όσα διαδραματίστηκαν βλέπουν το φως σταδιακά, μέσα από ένα δύσκολο παζλ αποκαλύψεων και διαψεύσεων, καθώς οι πρωταγωνιστές δεν έχουν μιλήσει επίσημα.

«Το Βήμα» αποκαλύπτει σήμερα τα άγνωστα παρασκήνια της κρίσιμης συνάντησης, τους επίμαχους διαλόγους Μέρκελ και Σαρκοζί με Παπανδρέου και Βενιζέλο και τη μάχη που δόθηκε για να παραμείνει η Ελλάδα στο ευρώ. Επίσης καταγράφει τα γεγονότα που οδήγησαν μέσα σε μόλις μία εβδομάδα στην πτώση της κυβέρνησης Παπανδρέου και στην ανατροπή του παραδοσιακού πολιτικού σκηνικού στη χώρα.

Το πρόσφατο δημοσίευμα των «Financial Times» απλώς επιβεβαιώνει τη διεθνή κρισιμότητα όσων συνέβησαν στις 2 Νοεμβρίου 2011 στις Κάννες. Επαναλαμβάνει όμως ένα λάθος που ξεκίνησε από το βιβλίο του τότε υπουργού Οικονομικών της Γαλλίας Φρανσουά Μπαρουέν, ότι ο πρόεδρος των ΗΠΑ Μπαράκ Ομπάμα μετείχε στο κρίσιμο δείπνο.

Στην πραγματικότητα δεν είχε φτάσει ακόμη στις Κάννες για τη σύνοδο του G20, αλλά η επίκληση της παρουσίας του αλλοιώνει την πολιτική εικόνα ενός κρίσιμου ευρωπαϊκού δείπνου, μιας σύγχρονης μάχης των Καννών, με την ελληνική κυβέρνηση να κινείται στην κόψη της άτακτης χρεοκοπίας.

Η συνάντηση των Καννών ήταν η κατάληξη του αδιεξόδου στο οποίο είχε εγκλωβιστεί επί έξι μήνες η πολιτική ζωή στην Ελλάδα. Στις αρχές Ιουνίου του 2011, σχεδόν έναν χρόνο μετά το πρώτο Μνημόνιο, κρίσιμα γεγονότα διαδραματίζονταν μέσα στη Βουλή αλλά και στην πλατεία Συντάγματος. Το φαινόμενο των «αγανακτισμένων» κατέληξε σε τερατογενέσεις τύπου Χρυσής Αυγής, από τις οποίες αργότερα πολλοί κράτησαν αποστάσεις, εκείνη την εποχή όμως η πλατεία συμπρωταγωνιστούσε στις εξελίξεις. Εντός του Κοινοβουλίου η κατάσταση έβραζε. Είχαν ήδη καταψηφιστεί αρκετά μέτρα, βουλευτές του ΠαΣοΚ, στη συντριπτική πλειονότητά τους από τον κύκλο επιρροής του Γ. Παπανδρέου, είχαν διαγραφεί ή παραιτηθεί από τις έδρες τους.

Ο τότε πρωθυπουργός, αντιλαμβανόμενος ότι απαιτούνται ευρείες πλειοψηφίες για να κυβερνηθεί η χώρα, κάνει την πρώτη προσπάθεια κυβερνητικής συνεργασίας με τον Αντ. Σαμαρά. «Το κάνω για την πατρίδα» λέγεται ότι είπε δακρυσμένος στους εμβρόντητους συνεργάτες του. Ο πρόεδρος της ΝΔ δηλώνει πρόθυμος να δεχθεί τρίτο πρόσωπο ως πρωθυπουργό, η απόπειρα αυτή όμως δεν ευδοκιμεί εξαιτίας των πρόωρων διαρροών και των έντονων αντιδράσεων στον χώρο της ΝΔ.

Να τελειώνουμε με τις παρέες

Στην Κοινοβουλευτική Ομάδα του ΠαΣοΚ, όταν μαθεύονται τα νέα, η κατάσταση λαμβάνει άλλες διαστάσεις. Στις 16 Ιουνίου τον τόνο δίνει η Βάσω Παπανδρέου που ζητεί την άμεση σύγκληση της ΚΟ, η οποία πράγματι συνεδριάζει λίγο αργότερα. Η πρώην υπουργός απευθυνόμενη στον ενικό στον κ. Παπανδρέου τον επικρίνει ότι δεν μπορεί να συνεχίσει να λειτουργεί με παρέες και προτείνει ανασχηματισμό, «διαφορετικά θα συρθούμε σε εκλογές και ο βίος της κυβέρνησης και του ΠαΣοΚ θα είναι σύντομος», προβλέπει.

Ο ανασχηματισμός της κυβέρνησης είναι πλέον μονόδρομος. Ο κ. Παπανδρέου πιέζει ασφυκτικά τον κ. Βενιζέλο να αποδεχθεί το υπουργείο Οικονομικών. Οι πολιτικοί συντάκτες θυμούνται τον κ. Βενιζέλο στη Βουλή να παίρνει αγκαζέ πρωτοκλασάτα στελέχη του ΠαΣοΚ και να τα ξεμοναχιάζει προκειμένου να ζητήσει τη γνώμη τους. Σε όσους τον ρωτούσαν τι ειπώθηκε στη συνάντηση που είχε νωρίτερα με τον πρωθυπουργό απαντούσε διφορούμενα: «Μου ζήτησε το χέρι μου…».

Πολύ αργότερα έγινε γνωστό ότι ο κ. Βενιζέλος είχε προτείνει για υπουργό Οικονομικών τον Λ. Παπαδήμο. Τελικώς όμως αποδέχθηκε τη θέση τα ξημερώματα της 17ης Ιουνίου, μετά την επίμονη άρνηση του κ. Παπαδήμου και επειδή η Ελλάδα έπρεπε να εμφανιστεί την επόμενη ημέρα στο Eurogroup με νέο οικονομικό επιτελείο.

Σε εκείνη τη συνεδρίαση του Eurogroup συμφωνήθηκε να καλυφθεί το δημοσιονομικό κενό ύψους τουλάχιστον 6 δισ. ευρώ και να ψηφιστεί το νέο Μεσοπρόθεσμο ως τις 29 Ιουνίου προκειμένου να αρχίσει η ουσιαστική συζήτηση για το δεύτερο πρόγραμμα.

Ολα εκτυλίσσονται με κινηματογραφικό ρυθμό και με την ψυχή στο στόμα. Ο Γ. Ζανιάς, ως πρόεδρος του ΣΟΕ, έχει παρακολουθήσει από την πρώτη ημέρα όλη την ελληνική τραγωδία. Συνοδεύει λοιπόν και τον νέο υπουργό Οικονομικών στο Βερολίνο, όπου συναντώνται με τους Βόλφγκανγκ Σόιμπλε και Γιοργκ Ασμουσεν. Στη συνέχεια μεταβαίνουν στη Φρανκφούρτη, μαζί με τον πρόεδρο του ΟΔΔΗΧ Π. Χριστοδούλου. Στην έδρα της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας συνομιλούν με τον Ζαν-Κλοντ Τρισέ.

Αρχίζει έτσι να διαμορφώνεται το πλαίσιο του δεύτερου προγράμματος και να γίνεται δεκτή η ιδέα του κουρέματος του ελληνικού δημόσιου χρέους. Ο Ζαν-Κλοντ Τρισέ φτάνοντας στο τέλος της θητείας του δείχνει να κάμπτεται σχετικά με το κούρεμα – κυβερνητικοί παράγοντες έλεγαν ότι το προηγούμενο διάστημα όταν άκουγε «τη λέξη από R» (restructure) για το χρέος έφευγε από τις συνεδριάσεις. Οι Γερμανοί περιμένουν να αναλάβει τα καθήκοντά του ο Μάριο Ντράγκι, ο οποίος συναντάται στο μεσοδιάστημα μεταξύ του ορισμού και της ανάληψης των καθηκόντων του με τον κ. Βενιζέλο στην Ουάσιγκτον, στο περιθώριο της συνόδου του ΔΝΤ.

Η ρήξη με την τρόικα

Στις 21 Ιουλίου συνεδριάζει στις Βρυξέλλες το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο. Ο κ. Παπανδρέου πηγαίνει στις Βρυξέλλες μαζί με τον κ. Βενιζέλο και την αναπληρώτρια υπουργό Εξωτερικών Μαριλίζα Ξενογιαννακοπούλου. Οι συζητήσεις διεξάγονται σε διάφορα επίπεδα. Το προηγούμενο βράδυ συναντήθηκαν στο Βερολίνο οι Ανγκελα Μέρκελ, Νικολά Σαρκοζί και Ζαν-Κλοντ Τρισέ, ενώ πριν από την έναρξη του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου διοργανώνεται συνάντηση της ελληνικής πλευράς (Παπανδρέου και Βενιζέλος) με τη γερμανίδα καγκελάριο και τον γάλλο πρόεδρο.

Στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο αποφασίζεται να υπάρξει συμπληρωματικό πρόγραμμα για την Ελλάδα και κούρεμα του ελληνικού δημόσιου χρέους που κατέχει ο ιδιωτικός τομέας κατά 21%. Οι διαπραγματεύσεις αρχίζουν και διεξάγονται σε πολλά και διαφορετικά επίπεδα, με την τρόικα και με τον Τσαρλς Νταλάρα του IIF, ο οποίος εκπροσωπούσε τον διεθνή ιδιωτικό τομέα.

Εκείνη τη στιγμή ο κ. Βενιζέλος εκτίμησε ότι μπορεί να πετύχει μια ριζοσπαστική αλλαγή στο πλαίσιο των συζητήσεων. Ωστόσο οι διαπραγματεύσεις με την τρόικα οδηγούνται σε αδιέξοδο, καθώς οι εκπρόσωποι των δανειστών ζητούν πρόσθετα δημοσιονομικά μέτρα, παρά τη συμφωνία που είχε επέλθει ότι αρκούσαν όσα μέτρα ελήφθησαν για το Μεσοπρόθεσμο, χωρίς να λαμβάνεται υπόψη η σωρευτική ύφεση, χωρίς ολοκληρωμένο δεύτερο πρόγραμμα και γενναίο κούρεμα.

Τα ξημερώματα της 30ής Αυγούστου οι συζητήσεις με την τρόικα διακόπτονται απότομα. Ο υπουργός Οικονομικών αποχωρεί από τη συνάντηση, στην οποία ήταν παρόντες επίσης οι Γ. Ζανιάς και Φ. Σαχινίδης, λέγοντας ότι δεν αναλαμβάνει την ευθύνη νέων μέτρων χωρίς να μιλήσει με τον πρωθυπουργό. Κατόπιν καλεί στο ιδιαίτερο γραφείο του τους Πόουλ Τόμσεν (ΔΝΤ), Κλάους Μαζούχ (ΕΚΤ) και Ματίας Μορς (ΕΕ) και ύστερα από λίγα λεπτά εκείνοι αποχαιρετούν τους έλληνες συνομιλητές τους με τη φράση «εμείς τώρα φεύγουμε, θα τα πούμε ξανά σε δέκα ημέρες». Επέστρεψαν ύστερα από περίπου τέσσερις μήνες.

Η κυβέρνηση «πάγωσε» αλλά συνέχισε τη διαπραγμάτευση. Οι τηλεφωνικές συνομιλίες κυρίως μεταξύ των Ευ. Βενιζέλου, Ζαν-Κλοντ Γιούνκερ και Ολι Ρεν ήταν στην ημερήσια διάταξη. Το κλειδί για να ανοίξει ξανά η πόρτα της μεγάλης διαπραγμάτευσης ήταν η λήψη πρόσθετων μέτρων 2 δισ. ευρώ.

Στα εγκαίνια της ΔΕΘ, την Κυριακή 11 Σεπτεμβρίου 2011, το Υπουργικό Συμβούλιο συνεκλήθη σε άτυπη σύσκεψη στη Θεσσαλονίκη. Εκεί αποφασίστηκε η επιβολή του ειδικού τέλους ακινήτων, του λεγόμενου «χαρατσιού», επειδή κρίθηκε ότι ήταν η πιο απλή, δίκαιη και αποτελεσματική λύση – να σημειωθεί ότι τον Νοέμβριο του 2012 τα αντίστοιχα μέτρα ήταν ύψους 12 δισ. ευρώ! Η απόφαση για το ειδικό τέλος ήταν ομόφωνη και κ. Παπανδρέου ζήτησε από τον κ. Βενιζέλο να αναλάβει εκείνος το βάρος της δυσάρεστης ανακοίνωσης πριν από την καθιερωμένη συνέντευξη του πρωθυπουργού.

Πραγματικά ο κ. Βενιζέλος ανακοινώνει την απόφαση καθώς οι ξένοι συνομιλητές της κυβέρνησης, σε διάφορες ευρωπαϊκές πρωτεύουσες, περίμεναν στα τηλέφωνά τους τα νέα από το… ελληνικό μέτωπο.

Σόιμπλε: «Φύγετε από το ευρώ»

Ωστόσο το διεθνές σκηνικό παρέμενε επικίνδυνα ρευστό για την Ελλάδα. Στις 16 Σεπτεμβρίου 2011 η πολωνική προεδρία διοργανώνει το άτυπο Eco/Fin και Eurogroup στο Βρότσλαβ (πρώην Μπρεσλάου). Σε εκείνες τις συνεδριάσεις παρίστανται επίσης οι διοικητές των κεντρικών τραπεζών και ο αμερικανός υπουργός Οικονομικών Τίμοθι Γκάιτνερ.

Οι κ.κ. Σόιμπλε και Βενιζέλος είχαν συμφωνήσει να συναντηθούν την παραμονή το βράδυ για να δουν πού θα πάει το πράγμα. Η συνάντηση πραγματοποιήθηκε στο υπόγειο μπαρ του ξενοδοχείου όπου διεξάγονταν οι συνεδριάσεις, το οποίο εκείνη την ώρα ήταν άδειο. Τα ζεύγη των συνομιλητών παραμένουν ίδια: Σόιμπλε και Ασμουσεν από τη μία πλευρά, Βενιζέλος και Ζανιάς από την άλλη. Στο ισόγειο του ξενοδοχείου παρατίθεται δείπνο στις αντιπροσωπείες που συμμετέχουν στα δύο ευρωπαϊκά όργανα σε κλίμα ευφορίας. Αλλά στο υπόγειο μπαρ η ατμόσφαιρα είναι βαριά – ο κ. Σαρκοζί που πάντα βοηθούσε αθόρυβα την Ελλάδα είχε προειδοποιήσει εγκαίρως την ελληνική κυβέρνηση: «Η ατµόσφαιρα είναι… δηλητηριασµένη!».

Ο γερμανός υπουργός Οικονομικών δεν χάνει χρόνο, μπαίνει κατευθείαν στο θέμα: Η Ελλάδα θα τα βγάλει πέρα με ένα δεύτερο πρόγραμμα ή είναι καλύτερα – αυτή είναι η γερμανική προσέγγιση – να οργανωθεί η «φιλική» έξοδος της Ελλάδας από το ευρώ; Οπως αποκαλύπτεται, οι Γερμανοί είχαν επεξεργαστεί ένα πρόγραμμα εκτάκτων συνθηκών που προέβλεπε π.χ. την ανάληψη 100 ευρώ την εβδομάδα από τα ATM.

Ο κ. Σόιμπλε επανέφερε την ιδέα του και στα τέλη Ιουλίου του 2012 σε συζήτηση που είχε με τον κ. Γκάιτνερ στο νησί Σιλτ στη Βόρεια Θάλασσα. Σύμφωνα με όσα αναφέρει στο βιβλίο του «Stress Τest» ο αμερικανός υπουργός Οικονομικών, ο γερμανός ομόλογός του υποστήριξε ότι μια στρατηγική για την εκδίωξη της Ελλάδας από την ευρωζώνη είναι «επιθυμητή από πολλούς στην Ευρώπη». Το σχέδιο ήταν ότι αν προχωρούσε το Grexit η Γερμανία θα μπορούσε να διαθέσει οικονομική στήριξη στην ευρωζώνη, καθώς αυτό θα ήταν αποδεκτό από τους γερμανούς πολίτες και παράλληλα η εξέλιξη θα τρομοκρατούσε την Ευρώπη, η οποία θα προχωρούσε στη δημιουργία ενός πολύ ισχυρού τείχους προστασίας. «Βρήκα το επιχείρημα τρομακτικό» γράφει ο Γκάιτνερ.

Στο Βρότσλαβ ο κ. Βενιζέλος απορρίπτει απόλυτα και κατηγορηματικά κάθε συζήτηση για φιλική έξοδο της χώρας από το ευρώ και εξηγεί γιατί το δεύτερο πρόγραμμα μπορεί να πετύχει. Η γερμανική πλευρά παραμένει επιφυλακτική. Ολα κρέμονται από μια κλωστή, και ο αντιπρόεδρος αναζητεί τον πρωθυπουργό, ο οποίος βρισκόταν στο Λονδίνο καθ’ οδόν προς ΗΠΑ για τη Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ. Του λέει ότι χρειάζεται να επιστρέψει στην Αθήνα προκειμένου να ληφθούν οι αναγκαίες αποφάσεις. Ο κ. Παπανδρέου επιστρέφει εσπευσμένα στην Αθήνα και επιχειρείται κάποια διαχείριση της κατάστασης, η οποία οδηγεί σε νέα συνάντηση των συνομιλητών του Βρότσλαβ στην Ουάσιγκτον, στο περιθώριο της Συνόδου του ΔΝΤ.

Παράλληλα αρχίζει η προετοιμασία του νέου πακέτου που οριστικοποιείται στη συνεδρίαση του Eurogroup στις Βρυξέλλες την Παρασκευή 21 Οκτωβρίου 2011. Στις 22 Οκτωβρίου συνεδριάζει το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, το οποίο αποφασίζει να συνεχίσει τη συζήτηση για το ελληνικό ζήτημα στις 26 Οκτωβρίου.

Η απόφαση για το κούρεμα

Στο διάστημα που μεσολαβεί ο κ. Παπανδρέου επιστρέφει στην Αθήνα. Οι κ.κ. Βενιζέλος, Σαχινίδης, Ζανιάς και Χριστοδούλου μένουν στις Βρυξέλλες. Η αποστολή του υπουργείου Οικονομικών μεταφέρεται από το Χίλτον στο ξενοδοχείο Κόνραντ, όπου διαμένει η αποστολή του πρωθυπουργού. Από εκεί πραγματοποιείται μια δραματική τηλεδιάσκεψη του κ. Βενιζέλου με τις διοικήσεις των ελληνικών τραπεζών, οι οποίες έχουν συγκεντρωθεί στο γραφείο του διοικητή της Τράπεζας της Ελλάδος Γ. Προβόπουλου, στην Αθήνα. Ο αντιπρόεδρος της κυβέρνησης και υπουργός Οικονομικών ανακοινώνει στους τραπεζίτες ότι είναι πιθανό ένα κούρεμα των ομολόγων της τάξεως του 50%.

Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, πράγματι, αποφασίζει, ύστερα από σκληρές και πολύωρες συνομιλίες, το νέο δάνειο των 130 δισ. ευρώ, τη σημαντική βελτίωση των όρων δανεισμού και το κούρεμα του δημοσίου χρέους που κατέχει ο ιδιωτικός τομέας κατά 50%. Τα ξημερώματα της 27ης Οκτωβρίου οι κ.κ. Παπανδρέου και Βενιζέλος ανακοινώνουν το εντυπωσιακό πακέτο που συμφωνήθηκε και τα μέσα ενημέρωσης χαρακτηρίζουν την απόφαση «ανάσα» για την Ελλάδα.

Μια χώρα σε αναταραχή

Ωστόσο η προσγείωσή τους στην Ελλάδα είναι ανώμαλη. Στην παρέλαση της 28ης Οκτωβρίου οι «αγανακτισμένοι» πολίτες προκαλούν θλιβερά επεισόδια ακόμη και σε βάρος του Προέδρου της Δημοκρατίας κ. Κ. Παπούλια.

Ο κ. Παπανδρέου ζητεί από τον κ. Βενιζέλο, που βρίσκεται στη Θεσσαλονίκη, να συναντηθούν το απόγευμα της Κυριακής 30 Οκτωβρίου στο γραφείο του στη Βουλή. Στην πτήση από τη Θεσσαλονίκη προς την Αθήνα συνταξιδεύουν οι κ.κ. Βενιζέλος, Πετσάλνικος και Καστανίδης. Στο γραφείο του πρωθυπουργού όμως οι Παπανδρέου και Βενιζέλος είναι μόνοι τους. Ο κ. Παπανδρέου ενημερώνει τον αντιπρόεδρο και υπουργό Οικονομικών για την πρόθεσή του να ζητήσει την επόμενη ημέρα ψήφο εμπιστοσύνης και να συγκαλέσει την Κοινοβουλευτική Ομάδα, προκειμένου να ενημερώσει ο κ. Βενιζέλος τους βουλευτές του ΠαΣοΚ για το περιεχόμενο της συμφωνίας με τους εταίρους. Τη διαδικασία της ψήφου εμπιστοσύνης την είχε προτείνει ο αντιπρόεδρος της κυβέρνησης στον πρωθυπουργό ήδη από τις Βρυξέλλες, ως επίσημη επιβεβαίωση του νέου προγράμματος. Σε εκείνη τη συνάντηση δεν έγινε ούτε νύξη για δημοψήφισμα.

Το δημοψήφισμα συζητήθηκε σε άλλη σύσκεψη, στην οποία δεν μετείχε ο κ. Βενιζέλος, ήταν παρόντες όμως οι κ.κ. Καστανίδης, Πετσάλνικος, Αθανασάκης και Ρέππας.

Η ανακοίνωση του δημοψηφίσματος

Η Δευτέρα 31 Οκτωβρίου ήταν η ημέρα της κρίσης για τον κ. Παπανδρέου, ο οποίος έθεσε σε κίνηση μια διαδικασία που θα τον ανάγκαζε ως την Παρασκευή να παραδώσει την πρωθυπουργία. Στην αίθουσα της Γερουσίας στη Βουλή συνέρχεται η ΚΟ του ΠαΣοΚ, ο πρωθυπουργός λαμβάνει τον λόγο και εξαγγέλλει το δημοψήφισμα. Η είδηση γίνεται πρώτο θέμα διεθνώς, προτού ακόμη λήξει η συνεδρίαση.

Στην αίθουσα της Γερουσίας τα τελευταία λόγια του κ. Παπανδρέου πνίγονται σε ένα βουητό από ψιθύρους. Κάποιοι μένουν εµβρόντητοι, άλλοι προσπαθούν να αποτιµήσουν τις συνέπειες. Ο Α. Λοβέρδος στρέφεται προς την Κατερίνα Μπατζελή που καθόταν δίπλα του και της ψιθυρίζει: «Αυτό είναι λάθος! Είναι µια λάθος απόφαση». Ο Ι. Ραγκούσης στριφογύριζε στο κάθισµά του και έλεγε: «Μα τι τα ήθελε αυτά ο πρόεδρος…», αδιαφορώντας ποιος τον άκουγε. Η Αννα Διαµαντοπούλου δήλωνε αιφνιδιασµένη και αναρωτιόταν για το νόημα αυτής της απόφασης. Και άλλοι υπουργοί διαφωνούσαν µε το δηµοψήφισµα, όπως ο Κ. Σκανδαλίδης, αλλά δεν αντέδρασαν εν θερμώ, εκτιµώντας ότι έρχονται εξελίξεις.

Ο κ. Βενιζέλος, όπως έχει προγραμματιστεί, ήταν ο επόμενος ομιλητής και αμέσως μετά είχε συμφωνήσει να εμφανιστεί στο δελτίο ειδήσεων του ΑΝΤ1. Σε κατοπινές συνεντεύξεις του εξήγησε ότι είχε στο μυαλό του αφενός να μην «αδειάσει» τον πρωθυπουργό και αφετέρου να αποφύγει νέα διαρροή καταθέσεων από τις τράπεζες. Παρότι η εντύπωση που έχει μείνει είναι πως συνηγόρησε για το δημοψήφισμα, οι ακριβείς διατυπώσεις του ήταν οι ακόλουθες: «Η υπευθυνότητά μας επιβάλλει (να γίνει το δημοψήφισμα), μετά την ψήφο εμπιστοσύνης που πιστεύω ότι θα δώσει η Βουλή προς την κυβέρνηση, να διαπραγματευθούμε σκληρά, σοβαρά, ενωμένοι (…). Το δημοψήφισμα θα γίνει αφού ολοκληρωθεί αυτό το πλαίσιο το οποίο περιγράφεται με γενικούς όρους στην απόφαση της 26ης Οκτωβρίου και πρέπει τώρα να αποκτήσει μια εξειδικευμένη και πλήρη μορφή». Τοποθέτησε δηλαδή το δημοψήφισμα προς τον Ιανουάριο, στο τέλος όλης της διαδικασίας του κουρέματος και του νέου δανείου, ώστε να μην τεθεί υπό αμφισβήτηση ούτε η συμμετοχή στο ευρώ ούτε η συμφωνία της 26ης Οκτωβρίου.

Ανατροπή και παρασκήνιο

Οι εξελίξεις από εκείνο το σημείο και έπειτα είναι ραγδαίες.

1 Νοεμβρίου 2011, ώρα 01.28 | Ο κ. Παπανδρέου ζητεί με e-mail απαντήσεις σε μια σειρά κρίσιμα θέματα, όπως τι θα συμβεί με τις διαπραγματεύσεις για το PSI ενώ εκκρεμεί το δημοψήφισμα, τι θα κάνει η κυβέρνηση αν χάσει το δημοψήφισμα, κ.ά. Ωρα 03.41 της ίδιας ημέρας. Ο κ. Βενιζέλος απαντά ηλεκτρονικά στον πρωθυπουργό: «Αν με είχες ενημερώσει πριν από την ΚΟ για την απόφασή σου να ανακοινώσεις την προσφυγή στη διαδικασία του δημοψηφίσματος, το πρώτο που θα σου έλεγα θα ήταν να ενημερώσεις προηγουμένως Μέρκελ, Σαρκοζί, Ρομπάι, Μπαρόζο, Γιούνκερ, Λαγκάρντ». Και πιο κάτω: «Κατά μείζονα λόγο δεν πρέπει να δημιουργηθεί καμία αμφιβολία ως προς τη θέση της χώρας στην ευρωζώνη και το ευρώ. Αυτή δεν εξαρτάται από το δημοψήφισμα».

Λίγο αργότερα ο αντιπρόεδρος της κυβέρνησης εισάγεται με έντονους πόνους στην κοιλιακή χώρα στην Κεντρική Κλινική που είναι κοντά στο σπίτι του – αμέσως κάποιοι έσπειραν την υποψία ότι η ασθένεια ήταν διπλωματική. Ο κ. Βενιζέλος όμως δεν είχε χρόνο να ασχοληθεί με τα κουτσομπολιά της Αθήνας. Εν μέσω ιατρικών εξετάσεων δέχεται από τις 6.30 το πρωί της Τρίτης (είμαστε ακόμη στην 1η Νοεμβρίου) διαδοχικά τηλεφωνήματα από τους κ.κ. Ρεν, Σόιμπλε, Γιούνκερ.

Το απόγευμα της ίδια ημέρας συνεδριάζει το Υπουργικό Συμβούλιο, αλλά και το ΚΥΣΕΑ που με εισήγηση του Π. Μπεγλίτη αντικαθιστά την ηγεσία των Ενόπλων Δυνάμεων. Είναι φανερό όμως ότι κάτι μεγαλύτερο υπάρχει στην ατμόσφαιρα.

Η συνεδρίαση που ξεκίνησε στις 8 το απόγευμα και ολοκληρώθηκε στις 3 τα ξημερώματα της Τετάρτης πραγματοποιήθηκε σε κλίμα μεγάλης έντασης. Οι υπουργοί Αννα Διαμαντοπούλου, Κ. Σκανδαλίδης, Α. Λοβέρδος, Μιλτ. Παπαϊωάννου, Ι. Ραγκούσης τάχθηκαν ανοιχτά κατά του δημοψηφίσματος. Η συνεδρίαση σημαδεύθηκε από τον καβγά του Σ. Ξυνίδη με τον κ. Ραγκούση, με τον πρώτο να ειρωνεύεται τις «μεταφυσικές ανησυχίες» του τότε υπουργού Υποδομών και να καλεί τους υπουργούς που διαφωνούν με το δημοψήφισμα να παραιτηθούν. Ο κ. Παπανδρέου, όπως είπε και στην εισήγησή του, θεωρούσε το δημοψήφισμα «μια ξεκάθαρη εντολή», μια ευκαιρία να μιλήσει ο λαός, προκειμένου να αποφευχθούν οι εκλογές και η χρεοκοπία. Τελικώς το Υπουργικό Συμβούλιο αποφάσισε ομόφωνα ότι το δημοψήφισμα θα έχει ένα ερώτημα το οποίο δεν θα αφορά τη συμμετοχή της Ελλάδας στην Ευρώπη και στο ευρώ.

Ωστόσο δεν ήταν μόνο οι υπουργοί που διαφωνούσαν. Κατά του δημοψηφίσματος τάχθηκαν όλα τα κόμματα με σκληρές δηλώσεις. Η ΝΔ χαρακτήριζε τον κ. Παπανδρέου «αδίστακτο και επικίνδυνο» επειδή «πέταξε σαν κέρμα στον αέρα την παραμονή της χώρας στην ΕΕ». Ο Αλ. Τσίπρας μιλούσε για έναν «πρωθυπουργό σε απελπιστική κατάσταση» και πρόσθετε ότι η πραγματική πτώχευση θα συμβεί πολύ προτού φτάσουμε στην κάλπη. Ο Φ. Κουβέλης επέκρινε τις «ψευδώνυμες επιλογές» και ζητούσε πρόωρες εκλογές. Ο Γ. Καρατζαφέρης επέκρινε «το επισφράγισμα μιας τυχοδιωκτικής πολιτικής».

Τετάρτη, 2 Νοεμβρίου | Ο πρωθυπουργός ενημερώνει τηλεφωνικά το πρωί τον κ. Βενιζέλο ότι τους έχουν καλέσει το απόγευμα σε συνάντηση στις Κάννες με πρωτοβουλία των Μέρκελ – Σαρκοζί. Του λέει επίσης ότι έχει ζητηθεί να είναι παρόντες και οι υπουργοί Οικονομικών της Γερμανίας και της Γαλλίας.

Πρόσκληση στις Κάννες

Ο κ. Βενιζέλος ταξιδεύει με ιατρική άδεια συνοδευόμενος από τον γνωστό χειρουργό Χρ. Δερβένη. Περί τις 3 το απόγευμα η ελληνική αποστολή αναχωρεί με το κυβερνητικό αεροσκάφος από την Ελευσίνα. Εκτός από τους κ.κ. Παπανδρέου και Βενιζέλο, στην αποστολή μετέχουν οι Φ. Σαχινίδης, Γ. Ζανιάς, ο πρέσβης Δ. Παρασκευόπουλος (διευθυντής διπλωματικού γραφείου πρωθυπουργού), Ν. Ζιώγας (εξ απορρήτων συνεργάτης του κ. Παπανδρέου).

Η πτήση προς Νίκαια διήρκεσε περίπου μιάμιση ώρα. Στο διάστημα αυτό ο κ. Παρασκευόπουλος προειδοποιεί ότι η συνάντηση θα είναι πολύ δύσκολη. Ο αντιπρόεδρος και υπουργός Οικονομικών προβληματίζεται αν χρειάζεται να δώσουν στους ξένους κάποιο σημείωμα με τις ελληνικές θέσεις και ετοιμάζουν επί τόπου ένα σχέδιο μαζί με τον πρωθυπουργό. Ο κ. Βενιζέλος είχε και μια άκρως ανησυχητική συνομιλία με τον Γ. Προβόπουλο, ο οποίος του τηλεφώνησε από τη Φρανκφούρτη, όπου μόλις είχε τελειώσει η έκτακτη άτυπη συνεδρίαση του Κεντρικού Συμβουλίου της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας. Τη συνεδρίαση συγκάλεσε ο Ζαν-Κλοντ Τρισέ, τον τελευταίο μήνα της θητείας του προτού παραδώσει στον Μάριο Ντράγκι, προκειμένου να στείλει μέσω του διοικητή της Τράπεζας της Ελλάδος ένα μήνυμα στην ελληνική κυβέρνηση. Η απειλή που διατυπώθηκε για τον κίνδυνο να σταματήσει η ροή χρηματοδότησης του ελληνικού συστήματος από ευρωπαϊκές πηγές αν διεξαγόταν το δημοψήφισμα δεν επιδεχόταν αμφισβήτηση.

Η προειδοποίηση Προβόπουλου

Ο κ. Προβόπουλος ενημέρωσε αμέσως τον κ. Βενιζέλο. «Τα πράγματα είναι ζόρικα. Θα βρείτε πολύ εχθρικό περιβάλλον στις Κάννες» τον προειδοποίησε. Εκείνος του είπε ότι θα τον κρατά ενήμερο και ο κεντρικός τραπεζίτης αποφάσισε να μείνει στη Φρανκφούρτη για κάθε ενδεχόμενο. Ολο το βράδυ καθόταν σε αναμμένα κάρβουνα, αλλά το τηλέφωνό του χτύπησε τα ξημερώματα. «Τα πράγματα ήταν πολύ χειρότερα από αυτά που μας είπες» του είπε ο κ. Βενιζέλος και του ζήτησε να επιστρέψει στην Αθήνα και να ετοιμάσει ένα σχέδιο έκτακτης ανάγκης. Πραγματικά ο κ. Προβόπουλος επιστρέφει στην Αθήνα και ετοιμάζει το σχέδιο με μια ομάδα έμπιστων συνεργατών που έχει συστήσει από την έναρξη της κρίσης.

Στη Νίκαια την ελληνική αποστολή υποδέχθηκε ο γενικός πρόξενος της χώρας μας στη Μασσαλία. Από εκεί μετέβησαν οδικώς στις Κάννες. Στην είσοδο του ξενοδοχείου τους έπεσαν άνω στον Πασκάλ Λαμί, τότε γενικό διευθυντή του Παγκοσμίου Οργανισμού Εμπορίου και παλαιό συνεργάτη του Ζακ Ντελόρ, ο οποίος ήταν περίεργος να μάθει τι συμβαίνει.

Η κρίσιμη συνάντηση είχε προγραμματιστεί για τις 8 το βράδυ. Η ώρα ήταν ακόμη 16.30, οπότε ο κ. Παπανδρέου επέλεξε το γυμναστήριο του ξενοδοχείου και ο κ. Βενιζέλος την ανάπαυση στο δωμάτιό του, έπειτα από ένα διήμερο έντασης και αϋπνίας. Στις 7 το απόγευμα η ελληνική αποστολή συγκεντρώνεται στο σαλόνι του ξενοδοχείου όπου συμπίπτει με τη γερμανική αποστολή.

Μετακινούμενοι με διαφορετικά αυτοκίνητα, συναντώνται ξανά στο Palais de Congres, όπου διοργανώνεται και το κινηματογραφικό Φεστιβάλ των Καννών. Η γαλλική προεδρία των G-20 έχει προετοιμάσει αίθουσα για το επίσημο δείπνο.

Στο οβάλ τραπέζι, το οποίο θα φιλοξενήσει μια από τις πιο θυελλώδεις ευρωπαϊκές συσκέψεις και σίγουρα την πιο μυστικοπαθή, προβλέπονται θέσεις μόνο για τους κ.κ. Παπανδρέου και Βενιζέλο. Πίσω τους υπάρχει μόνο μία θέση συνοδού. Τελικώς παραχωρείται στην ελληνική αποστολή και μια δεύτερη θέση, οπότε βολεύονται σε αυτές οι κ.κ. Ζανιάς και Σαχινίδης. Ωσπου να συγκεντρωθούν όλοι γύρω από το τραπέζι η ατμόσφαιρα είναι ενοχλητικά αμήχανη.

Η οργή του Σαρκοζί και το τελεσίγραφο

Εν τέλει προσέρχοναι όλοι οι προσκεκλημένοι. Ακόμη και η ταξιθεσία αυτής της συνάντησης έχει τη σημειολογία της. Από τη μία πλευρά κάθεται ο κ. Σαρκοζί, με δεξιά του την κυρία Μέρκελ και αριστερά τον γάλλο υπουργό Εξωτερικών Αλέν Ζιπέ και τον υπουργό Οικονομικών Φρανσουά Μπαρουέν. Δίπλα του κάθεται η Κριστίν Λαγκάρντ και μετά οι Ολι Ρεν, Ζοζέ-Μανουέλ Μπαρόζο, Χέρμαν βαν Ρομπάι. Δίπλα στον κ. Ρομπάι βρίσκεται η θέση του κ. Παπανδρέου, ο οποίος είναι έτσι απέναντι από τον κ. Σαρκοζί. Η κυρία Μέρκελ έχει δίπλα της τον κ. Σόιμπλε και έναν εκπρόσωπο της ΕΚΤ. Ο κ. Βενιζέλος κάθεται απέναντι από την κυρία Μέρκελ, ανάμεσα στον έλληνα πρωθυπουργό και στον Ζαν-Κλοντ Γιούνκερ.

Η συνεδρίαση ξεκίνησε με τον πρόεδρο Σαρκοζί να επιλέγει ως γλώσσα επικοινωνίας τα γαλλικά, την καγκελάριο Μέρκελ τα γερμανικά – υπήρχε ταυτόχρονη διερμηνεία – και όλους τους άλλους να μιλούν αγγλικά.

Ο κ. Σαρκοζί έθεσε χωρίς περιστροφές το θέμα του δημοψηφίσματος, τονίζοντας σε ιδιαίτερα έντονο ύφος ότι θεωρεί τον εαυτό του «ευτελισμένο και προσβεβλημένο». Ελεγε ότι αγωνίστηκε για να βοηθήσει την Ελλάδα και τώρα βρίσκεται ξαφνικά αντιμέτωπος με μια πρόταση για δημοψήφισμα που προκαλεί τεράστια αβεβαιότητα σε όλη την ευρωζώνη, με αρνητικές επιπτώσεις όχι μόνο στην Ελλάδα αλλά σε πολλές χώρες, αρχής γενομένης από την Ιταλία. Και όλοι γνώριζαν ότι η Ιταλία ήταν πολύ μεγάλη για να σωθεί. Η κυρία Μέρκελ συμφωνούσε μαζί του αλλά χρησιμοποιούσε ηπιότερες εκφράσεις. Ο κ. Παπανδρέου επιχειρούσε να εξηγήσει την κατάσταση στην Ελλάδα και το ευεργετικό αποτέλεσμα που θα είχε, κατά τη γνώμη του, το δημοψήφισμα. Περιέγραφε την εκρηκτική κατάσταση στην κοινωνία, την απουσία συναίνεσης που καθιστούσε ουσιαστικά αδύνατη την επικύρωση της Συμφωνίας των Βρυξελλών από τη Βουλή και επέμενε ότι με το δημοψήφισμα θα αναγκαζόταν η αντιπολίτευση, και ιδίως ο κ. Σαμαράς, να πάρει καθαρή θέση για το πρόγραμμα σωτηρίας. Ο κ. Βενιζέλος προσπαθούσε να ενισχύσει την επιχειρηματολογία του. Η ένταση ήταν τόσο μεγάλη που τα πιάτα έρχονταν και έφευγαν χωρίς να αγγίζει κανείς το φαγητό.

Ο γάλλος πρόεδρος έθεσε και εκ μέρους της κυρίας Μέρκελ το δίλημμα: Ανάκληση του δημοψηφίσματος ή άμεση διεξαγωγή δημοψηφίσματος με μόνο ερώτημα ναι ή όχι στη συμμετοχή της χώρας στο ευρώ. Οτιδήποτε άλλο, είπε, δημιουργεί επικίνδυνη νομισματική κατάσταση στην ευρωζώνη. Η καγκελάριος αναφέρεται στο γεγονός ότι όλη η αντιπολίτευση στην Ελλάδα, συμπεριλαμβανομένης της ΝΔ, είναι εναντίον της κυβερνητικής πολιτικής. Οι υπόλοιποι μετέχουν ελάχιστα στη συζήτηση.

Την επόµενη ηµέρα ο γάλλος δηµοσιογράφος Ζαν Κατρεµέρ ανακοίνωσε στο Τwitter ότι ο κ. Παπανδρέου είπε στους εταίρους του ότι επέλεξε το δηµοψήφισµα για να αποτρέψει τον κίνδυνο πραξικοπήµατος. Συνεργάτες του τότε πρωθυπουργού διέψευσαν την είδηση, ωστόσο δηµοσιογράφοι που παρακολουθούσαν τις άτυπες ενηµερώσεις στις Κάννες επιβεβαίωναν τη σχετική διαρροή. Διάψευση υπήρξε επίσης και για τα «γαλλικά» του κ. Σαρκοζί προς τον κ. Παπανδρέου. Ωστόσο τη φράση «You are a f…ing psycho» (Είσαι ένας γ… ψυχοπαθής) και την περιγραφή ενός έξαλλου Σαρκοζί που πατώντας με το ένα του πόδι στην καρέκλα προσπάθησε να ανεβεί στο τραπέζι μεταφέρει στο βιβλίο του «Το δίλημμα» και ο πρώην πρωθυπουργός της Ισπανίας Χοσέ Λουίς Θαπατέρο, παρότι δεν παρίστατο στη συνάντηση. Τέτοιου μεγέθους ήταν η εντύπωση που άφησαν πίσω τους οι Κάννες.

Ο «θυμόσοφος» Σαχινίδης

Στη λήξη της επίμαχης συνεδρίασης Σαρκοζί και Μέρκελ ζητούν από τον κ. Γιούνκερ να παραμείνει στις Κάννες και μαζί με τους κ.κ. Σόιμπλε και Βενιζέλο να προετοιμάσουν σε συνεργασία με την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα το σενάριο μιας πιθανής εξόδου της Ελλάδας από το ευρώ, εφόσον θα διεξαχθεί δημοψήφισμα με ερώτημα την παραμονή ή όχι στο ευρώ. Ο κ. Βενιζέλος αρνείται να συνεργαστεί, επισημαίνοντας ότι τέτοιο ερώτημα και τέτοιο σενάριο δεν είναι υπαρκτά. Την κατάσταση σώζει ο κ. Γιούνκερ, ο οποίος δηλώνει ότι δεν θα παραμείνει στις Κάννες και επικαλείται κυβερνητικές υποχρεώσεις στο Λουξεμβούργο και το γεγονός ότι δεν ήταν καλεσμένος στη σύνοδο των G-20. Το δείπνο τελειώνει σε πολύ βαρύ κλίμα.

Στις τρεις ώρες που διήρκεσε η συνάντηση οι κ.κ. Παπανδρέου και Βενιζέλος δεν έχουν στρέψει το κεφάλι τους προς τους κ.κ. Σαχινίδη και Ζανιά. Οταν τους αντικρίζουν, βλέπουν δύο σοκαρισμένα πρόσωπα – ο κ. Ζανιάς έβγαλε έκζεμα στο μάγουλό του και ο κ. Σαχινίδης με λαρισαίικη θυμοσοφία ψέλλιζε αποσβολωμένος «φάγαμε βοϊδό…α».

Προτού αποχωρήσουν από την αίθουσα οι παριστάμενοι αντάλλαξαν τις τυπικές χειραψίες αποχαιρετισμού. Οι περισσότεροι εξέφρασαν ανοιχτά την αγωνία και την ελπίδα να μην μπει η Ελλάδα σε περιπέτεια με άμεσο κίνδυνο εξόδου από το ευρώ. Δεν ανησυχούσαν τόσο για ένα ενδεχομένως αρνητικό αποτέλεσμα αλλά θεωρούσαν ότι καθ’ οδόν προς το δημοψήφισμα θα υπήρχαν χρηματοοικονομικές αντιδράσεις διεθνώς και πιθανόν κατάρρευση του ελληνικού τραπεζικού συστήματος από τη μαζική απόσυρση καταθέσεων.

Πηγές που είναι σε θέση να γνωρίζουν από πρώτο χέρι τα πράγματα τονίζουν ότι δεν βγάζει νόημα η ιδιαίτερη αναφορά του πρόσφατου δημοσιεύματος των «FT» στον κ. Μπαρόζο και στην προτροπή του στον κ. Βενιζέλο να σκοτώσουν το δημοψήφισμα. Η κοινή πεποίθηση όλων των ξένων συμμετεχόντων, σημειώνουν, ήταν ότι το πιο απλό και ασφαλές ήταν να αποφευχθεί το δημοψήφισμα.

Ακολούθησαν οι δηλώσεις της κυρίας Μέρκελ και του κ. Σαρκοζί στις κάμερες. «Θέλουμε η Ελλάδα να παραμείνει στην Ευρώπη, αλλά υπάρχει η μονομερής απόφαση για τη διεξαγωγή του δημοψηφίσματος. Η 6η δόση μπορεί να πληρωθεί μόνο αν η Ελλάδα εκπληρώσει το σύνολο των αποφάσεων που απορρέουν από τη συμφωνία της τελευταίας Συνόδου Κορυφής» τόνισε η καγκελάριος. Επιπλέον ανακοίνωσε το ερώτημα του δημοψηφίσματος: « Η Ελλάδα θέλει να παραμείνει στην ευρωζώνη ή όχι;». Εξίσου σκληρές ήταν οι δηλώσεις Σαρκοζί, ο οποίος επανέλαβε με τις ίδιες ακριβώς λέξεις το ερώτημα του δημοψηφίσματος. Το γαλλογερμανικό τελεσίγραφο, το οποίο προσδιόριζε και τον χρόνο διεξαγωγής του δημοψηφίσματος, στις αρχές Δεκεμβρίου, προκάλεσε ρίγη ανατριχίλας στον πολιτικό κόσμο της Ελλάδας εξαιτίας της ωμότητας της παρέμβασης.

Η ανακοίνωση Παπανδρέου

Την ώρα που γίνονταν οι παραπάνω δηλώσεις ο κ. Παπανδρέου καθόταν σε ένα τραπεζάκι στο συνεδριακό κέντρο και συνέτασσε τη δική του δήλωση. Η τηλεόραση που υπήρχε στον χώρο μετέδιδε μόνο στα γαλλικά και ο πρωθυπουργός, που δεν γνωρίζει τη γλώσσα, αγνόησε την πρόταση του αντιπροέδρου του να μην κάνει δηλώσεις προτού ακούσει τι θα πουν Μέρκελ και Σαρκοζί. Οι κ.κ. Βενιζέλος και Παρασκευόπουλος προσπαθούσαν να ακούσουν τις δηλώσεις των δύο ηγετών όσο ο κ. Παπανδρέου συνέχιζε να γράφει τη δήλωσή του. Λίγα λεπτά αργότερα ανακοινώνει στα διεθνή μέσα ενημέρωσης: «Είμαστε μέλη της ευρωζώνης, αλλά ως μέλη έχουμε και δικαιώματα και υποχρεώσεις. Προτείναμε να αποφασίσει δημοκρατικά ο ελληνικός λαός μέσω δημοψηφίσματος την κύρωση της συμφωνίας. Θεωρώ ότι ο ελληνικός λαός έχει τη σοφία και τη γνώση να πάρει τις σωστές αποφάσεις που θα εγγυηθούν τη σταθερή συμμετοχή της χώρας μας στην ευρωζώνη». Στην Αθήνα επικρατεί πλήρης σύγχυση. Το δημοψήφισμα θα αφορά την κύρωση της συμφωνίας ή την παραμονή της χώρας στην ευρωζώνη;

Η ελληνική αποστολή αναχωρεί οδικώς πάλι για τη Νίκαια. Ο κ. Παπανδρέου εκπλήσσει τους συνταξιδιώτες του με τη διαπίστωση: «Νομίζω ότι τα πράγματα πήγαν καλά». Στο κυβερνητικό αεροσκάφος, στην πτήση της επιστροφής, ο κ. Βενιζέλος ζητεί από τον πρωθυπουργό να επικοινωνήσει με τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας, για να συγκληθεί συνάντηση των αρχηγών των κομμάτων νωρίς το πρωί ώστε να προκύψει από αυτήν η ανάκληση της ιδέας για δημοψήφισμα. Προτείνει να τηλεφωνήσουν στον κ. Μπίκα από το αεροπλάνο ώστε να κινητοποιηθεί ο κ. Παπούλιας.
Η πρότασή του δεν απορρίπτεται αλλά ούτε εφαρμόζεται. Ο κ. Βενιζέλος επιμένει. Λέει στον κ. Παπανδρέου ότι ως υπουργός των Οικονομικών πρέπει να κάνει μια δήλωση για την προστασία του τραπεζικού συστήματος και την αποφυγή τυχόν πανικού. Ο πρωθυπουργός έδειξε να δυσφορεί αλλά δεν είπε τίποτε.

«Μπαμπά, ό,τι είναι να κάνεις, κάν’ το τώρα!»

Η δήλωση του κ. Βενιζέλου έγινε στις 5 το πρωί, αμέσως μετά την προσγείωση, και ενώ είχε λάβει μία ώρα νωρίτερα μήνυμα από την κόρη του Ελβίνα: «Μπαμπά, ό,τι είναι να κάνεις, κάν’ το τώρα». Στην ανακοίνωσή του επισήμαινε: «Η θέση της Ελλάδας μέσα στο ευρώ είναι μια ιστορική κατάκτηση της χώρας που δεν μπορεί να τεθεί υπό αμφισβήτηση. Το κεκτημένο αυτό του ελληνικού λαού δεν μπορεί να εξαρτηθεί από τη διεξαγωγή δημοψηφίσματος». Οι φράσεις αυτές θεωρήθηκαν η ταφόπλακα του δημοψηφίσματος. Αργότερα δέχθηκε τηλεφώνημα από τον κ. Παπανδρέου. «Με άδειασες!» τον κατηγόρησε. «Μια μέρα θα με ευγνωμονείς» του απάντησε εκείνος.

Η πλευρά Παπανδρέου επιμένει ότι ο πρωθυπουργός είχε ενημερώσει εγκαίρως τους Γάλλους και τους Γερμανούς για τις προθέσεις του και ότι στις Κάννες βίωσε μια διπλή προδοσία, από τους ξένους ηγέτες αλλά και από τον κ. Βενιζέλο, από τον οποίο, όπως λένε συνεργάτες του πρώην πρωθυπουργού, δεν περίμενε να κάνει δήλωση κατά του δημοψηφίσματος. «Αποκλείεται να το κάνει αυτό ο Βαγγέλης» μεταδίδουν ότι τους έλεγε. Ολόκληρη η αφήγηση της πλευράς Παπανδρέου βρίσκεται σε ανάρτηση με τον τίτλο «Εναν χρόνο πριν… Για να μην ξεχνιόμαστε» στον ιστότοπο smartpost. Παρά τα όσα λέγονται εκ των υστέρων, η κοινή πεποίθηση είναι ότι ένα δημοψήφισμα που θα αφορούσε το νόμισμα θα προκαλούσε bank run και κατάρρευση της οικονομίας, με την αναγγελία του και μόνο.

Η «ανταρσία» στο ΠαΣοΚ

Το πρωί της Πέμπτης 3 Νοεμβρίου οι βουλευτές του ΠαΣοΚ Ι. Διαμαντίδης, Σούλα Μερεντίτη, Πυθ. Βαρδίκος, Κ. Καρτάλης, Π. Κουκουλόπουλος, Μ. Ανδρουλάκης, Κ. Γείτονας, Δ. Καρύδης, Δ. Λιτζέρης, η αναπληρώτρια υπουργός Παιδείας Φώφη Γεννηματά, ο αναπληρωτής υπουργός Οικονομικών Π. Οικονόμου και η υφυπουργός Παιδείας Εύη Χριστοφιλοπούλου δηλώνουν δημοσίως αντίθετοι με το δημοψήφισμα.

Ο κ. Παπανδρέου συγκαλεί εκτάκτως το Υπουργικό Συμβούλιο, αλλά καθυστερεί επί ώρες να εμφανιστεί, καθώς συνεχίζει με τον κ. Σαμαρά τη διαπραγμάτευση που είχαν αρχίσει τις πρώτες ημέρες του Ιουνίου για κυβέρνηση συνεργασίας με άλλον πρωθυπουργό. Εν τέλει ο κ. Παπανδρέου εμφανίζεται και ανακοινώνει με ικανοποίηση τη συμφωνία στην οποία μετέχει τελικά και ο Γ. Καρατζαφέρης. Επισήμως μεταδίδεται μόνο η ομιλία του, στην οποία προτείνει να συσταθεί μια επιτροπή για να συζητήσει με τη ΝΔ, στην οποία από το ΠαΣοΚ θα μετείχαν οι Ν. Αθανασάκης και Δ. Ρέππας.

Στη Βουλή τα πηγαδάκια έχουν πάρει φωτιά και οι συζητήσεις περιστρέφονται γύρω από το ενδεχόμενο σχηματισμού κυβέρνησης εθνικής σωτηρίας. Το απόγευμα συγκαλείται η ΚΟ του ΠαΣοΚ σε ηλεκτρισμένη ατμόσφαιρα. Η Βάσω Παπανδρέου απευθυνόμενη στον πρωθυπουργό λέει τη διάσημη φράση «είστε εκτός τόπου και χρόνου» και ζητεί κυβέρνηση εθνικής σωτηρίας. Η Αννα Διαμαντοπούλου όρθια, χωρίς μικρόφωνο, του ζητεί να ενημερώσει τους βουλευτές ότι το Υπουργικό Συμβούλιο κατέληξε στην απόφαση για τον σχηματισμό κυβέρνησης εθνικής σωτηρίας, απορρίπτοντας εκλογές και δημοψήφισμα.

Παράλληλα στη Βουλή διεξάγεται συζήτηση για την παροχή ψήφου εμπιστοσύνης στην κυβέρνηση. Το ΠαΣοΚ έχει 154 βουλευτές και τουλάχιστον έξι (Εύα Καϊλή, Μιλένα Αποστολάκη, Σοφία Γιαννακά, Δ. Λιντζέρης, Ελενα Παναρίτη, Βάσω Παπανδρέου) απειλούν να καταψηφίσουν, αλλά τελικώς η διαδικασία ολοκληρώνεται με 153 ψήφους υπέρ της κυβέρνησης – η κυρία Αποστολάκη απουσίαζε από την ψηφοφορία. Το βράδυ της Παρασκευής ο κ. Παπανδρέου εκφωνεί την τελευταία του ομιλία στη Βουλή ως πρωθυπουργός και επιμένει στο δημοψήφισμα. «Είναι περίεργο που όλα τα κόμματα της αντιπολίτευσης ήταν απέναντι. Η προσφυγή στην άμεση Δημοκρατία, μια συνταγματική πρόβλεψη της Δημοκρατίας μας, θεωρείται από κάποιους τυχοδιωκτισμός. Τι φοβόντουσαν; Αν φοβόντουσαν ότι θα απέρριπτε ο λαός τη συμφωνία, τότε θα έπρεπε οι ίδιοι να θέλουν να την ψηφίσουν στη Βουλή. Κάτι που δεν δήλωναν όμως τουλάχιστον μέχρι χθες» λέει. Επιπλέον ανακοινώνει τη συνάντησή του με τον κ. Παπούλια και επισημαίνει ότι «εμείς συγκροτημένα, τα κόμματα που θα συνεργαστούμε, δεν μπορούμε να αφήσουμε να σχηματιστεί μια κυβέρνηση αδιαφάνειας ή μοιρασιάς της εξουσίας, ενός πλιάτσικου, από ένα κατεστημένο που αργοπεθαίνει».

Το Σάββατο 5 Νοεμβρίου ο κ. Παπανδρέου επισκέπτεται το Προεδρικό Μέγαρο και ξεκινά η διαδικασία επιλογής πρωθυπουργού, με τον ίδιο να έχει την πρωτοβουλία των κινήσεων. Αρχικά προτείνει την Ελσα Παπαδημητρίου, έπειτα σκέπτεται ονόματα όπως του Ν. Διαμαντούρου και του Π. Ρουμελιώτη.

Στο γραφείο του αντιπροέδρου της κυβέρνησης στη Ζαλοκώστα (6 Νοεμβρίου) συσκέπτονται οι κ.κ. Βενιζέλος και Σανιχίδης με την αντιπροσωπεία της ΝΔ στην οποία συμμετείχαν οι κ.κ. Χρ. Λαζαρίδης, Δ. Σταμάτης και Χρ. Σταϊκούρας για την οριστικοποίηση της συμφωνίας. Την επόμενη ημέρα ενώ ακόμη δεν έχει επιλεγεί πρωθυπουργός, ο κ. Βενιζέλος μεταβαίνει σε προγραμματισμένη συνεδρίαση του Eurogroup. Στο περιθώριο της συνεδρίασης τον πλησιάζουν χωριστά ο κ. Γιούνκερ και ο κ. Ρεν και του λένε το ίδιο πράγμα: «Μην επιλέξετε Παπαδήμο». Οι επιφυλάξεις τους αφορούν αφενός το γεγονός ότι κάποιοι τον συνέδεαν – αδίκως – με τον «εξωραϊσμό» των δημοσιονομικών στοιχείων της Ελλάδας εν όψει της ένταξης στην ΟΝΕ, όταν ήταν διοικητής της Τράπεζας της Ελλάδος, αφετέρου επειδή είχε ταχθεί με άρθρο του κατά του κουρέματος του χρέους με την επιχειρηματολογία της ΕΚΤ, προτού αυτή αλλάξει τελικά θέση.

Ο κ. Βενιζέλος επιστρέφει στην Αθήνα και ενημερώνει τον πρωθυπουργό ο οποίος του λέει ότι ούτε εκείνος θέλει Παπαδήμο επειδή είναι τραπεζίτης. Ο κ. Παπανδρέου είχε παράλληλα προτείνει για πρωθυπουργοποίηση του κ. Κακλαμάνη. Ο πρώην πρόεδρος της Βουλής πραγματοποιεί μυστική συνάντηση με τον κ. Σαμαρά στο σπίτι του στην οδό Μουρούζη και στη συνέχεια απορρίπτει την τιμητική πρόταση επικαλούμενος την άρνηση του προέδρου της ΝΔ να ορίσει υφυπουργό Οικονομικών τον Χρ. Σταϊκούρα προτιμώντας τον Μουρμούρα. Είναι προφανές ότι αυτή είναι απλώς η αφορμή. Ο κ. Κακλαμάνης με δήλωσή του την Πέμπτη αποκαλύπτει ότι ο κ. Σαμαράς «δεν είχε ως φαίνεται κατανοήσει ότι το κόμμα του και αυτός θα έπρεπε να αποδεχθούν χωρίς αστερίσκους τις ευθύνες από την πλήρη συμμετοχή και στήριξη αυτής της κυβέρνησης» και ότι ο ίδιος δεν κατάφερε να τον πείσει ότι δεν μπορεί να είναι ταυτόχρονα και κυβέρνηση και αντιπολίτευση.

Ο κ. Παπανδρέου συνεχίζει το ψάξιμο. Καλεί αργά το βράδυ υπουργική σύσκεψη στη Βουλή και ρωτά τους παρισταμένους αν έχουν καμιά ιδέα για πρωθυπουργό. Προτείνεται ο Ι. Κουκιάδης, τον οποίο καλεί στην Αθήνα αλλά τον ξεχνάει. Ο Πρωθυπουργός ανακοινώνει το όνομα του κ. Πετσάλνικου και ξεκινά για το Προεδρικό Μέγαρο μέσα σε ορυμαγδό αντιδράσεων. Από το Προεδρικό Μέγαρο ο κ. Παπανδρέου τηλεφωνεί στον κ. Βενιζέλο ο οποίος εκείνη τη στιγμή βρίσκεται στο γραφείο του μαζί με τον κ. Σκανδαλίδη. «Τελικώς δεν μπορώ να κάνω τον Πετσάλνικο πρωθυπουργό» του λέει. Και πετάει τη βόμβα: «Θα προτείνω για πρωθυπουργό εσένα». Αμέσως μετά τηλεφωνεί ο κ. Ρέππας για συγχαρητήρια αλλά προσθέτει «είναι προφανές ότι θα παραμείνει πρόεδρος του ΠαΣοΚ κι εσύ θα τον στηρίξεις». Ο κ. Βενιζέλος του απαντά «Τι είναι αυτά που λέτε! Εδώ καιγόμαστε!». Εγιναν όμως και άλλα τηλεφωνήματα υπέρ του κ. Παπαδήμου οπότε ο τότε υπουργός Οικονομικών για να λυθεί η οποιαδήποτε παρεξήγηση τηλεφώνησε στον κ. Παπαδήμο και του είπε ότι δεν ενδιαφέρεται να γίνει πρωθυπουργός ούτε να παραμείνει υπουργός Οικονομικών.

Τελικά ο κ. Παπανδρέου – μετά και την παρέμβαση του κ. Καρατζαφέρη – επιλέγει τον Λ. Παπαδήμο, όχι γιατί του τον πρότεινε ο κ. Μπαρόζο, όπως γράφτηκε, αλλά επειδή συμφώνησε με πολύ κοντινούς του ανθρώπους, όπως ο Μ. Παπαϊωάννου, που πίστευαν στη λύση Παπαδήμου. Υψηλά ιστάμενοι παράγοντες των Βρυξελλών σχολιάζουν ότι ο κ. Παπαδήμος δεν ήταν επιθυμία των Βρυξελλών και θεωρούν αστείο το σενάριο ότι ο κ. Μπαρόζο επέβαλε τον κ. Παπαδήμο στον κ. Παπανδρέου.

Σχέδιο Ζ: Οταν οι εταίροι σχεδίαζαν να μας πετάξουν έξω από το ευρώ

Ο κίνδυνος κατάρρευσης των ελληνικών τραπεζών και της εξόδου της χώρας από το ευρώ έριχνε βαριά σκιά πάνω στην ευρωζώνη. Η Κομισιόν, η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα και το ΔΝΤ προετοιμάζονταν επί μήνες για αυτό το ενδεχόμενο και από τις αρχές του 2012 εκπονήθηκαν αρκετά σχέδια έκτακτης ανάγκης. Οι «Financial Times» έφεραν στη δημοσιότητα το «Σχέδιο Ζ», το οποίο προετοίμασε μια ομάδα τεχνοκρατών τον Ιούνιο του 2012.

Το «Σχέδιο Ζ» (Plan Z), σύμφωνα με το ρεπορτάζ της εφημερίδας, ήταν ένα λεπτομερές κείμενο για το πώς για το πώς θα δημιουργούνταν ένα νέο χρηματοπιστωτικό σύστημα από το μηδέν, και όχι ένας «οδικός χάρτης» για να εκδιωχθεί η Ελλάδα από το ευρώ. Το σχέδιο περιελάμβανε δραστικά μέτρα όπως κλείσιμο των ΑΤΜ, επαναφορά συνοριακών ελέγχων για να αποφευχθεί μαζική φυγή κεφαλαίων και έκδοση ΙOUs με τη μισή αξία του ευρώ.

«Μια Grexit φοβούνταν ότι θα έσπερνε χάος στις ευρωπαϊκές χρηματαγορές, bank run και σε άλλες δοκιμαζόμενες οικονομίες της ευρωζώνης και ερωτήματα για το ποια χώρα θα εκδιωχθεί στη συνέχεια» γράφουν οι «Financial Times». Τις εβδομάδες πριν από τις εκλογές του Ιουνίου του 2012 οι προετοιμασίες εντατικοποιήθηκαν και η αιτία δεν ήταν οικονομική αλλά πολιτική: η πιθανότητα να επικρατήσει ο ΣΥΡΙΖΑ στις εκλογές.

Επικεφαλής αυτής της ομάδας ήταν ο επίτροπος Ολι Ρεν και συμμετείχαν ο πρόεδρος της ΕΚΤ Μάριο Ντράγκι και ο πρόεδρος του Eurogroup Ζαν-Κλοντ Γιούνκερ. Ισχυρότερος υπέρμαχος του Grexit ήταν ο γερμανός υπουργός Οικονομικών Βόλφγκανγκ Σόιμπλε. Στην εκπόνηση του «Σχεδίου Ζ» πρωταγωνιστικό ρόλο έπαιξαν επίσης ο Γεργκ Ασμουσεν (ΕΚΤ), ο Τόμας Βίζερ, επικεφαλής της Ομάδας Εργασίας του Ευρώ (EWG), ο Μάρκο Μπούτι και ο Πολ Τόμσεν, ο επικεφαλής του κλιμακίου του ΔΝΤ για την Ελλάδα. Επιπλέον, μία ομάδα καθοδηγούμενη από τον Μάρκο Μπούτι, επικεφαλής των οικονομικών υπηρεσιών της Κομισιόν, μελετούσε μυστικά τις επιπτώσεις της εξόδου της Ελλάδας από την ευρωζώνη και κατέληξε στο συμπέρασμα ότι το χάος θα ήταν μεγαλύτερο από αυτό που ανέμεναν οι Γερμανοί και οι σύμμαχοί τους.

Το σύστημα αυτό στεγανοποιήθηκε ώστε να μην υπάρξουν διαρροές που θα προκαλούσαν πανικό και την ακούσια ενεργοποίηση του «Σχεδίου Ζ». Σε τηλεδιάσκεψη που είχαν οι επτά ευρωπαίοι ηγέτες καθ’ οδόν προς τη Σύνοδο Κορυφής του G20 στο Μεξικό συμφώνησαν να επιμείνουν σε μια κοινή γραμμή: στήριξη της Ελλάδας με την προϋπόθεση τήρησης των συνθηκών του προγράμματος διάσωσης. Δεν θα υπήρχε επαναδιαπραγμάτευση.

Το βράδυ των εκλογών ο κ. Λ. Παπαδήμος έμεινε στο γραφείο για να προετοιμάσει σχέδιο αντίδρασης στις αγορές αν καθυστερούσε ο σχηματισμός κυβέρνησης. Η παρτίδα για την Ελλάδα σώθηκε όταν ο Αντ. Σαμαράς που επικράτησε στις εκλογές έκανε στροφή 180 μοιρών και στήριξε το συμφωνημένο με τους εταίρους πρόγραμμα σωτηρίας. Τα όσα αποκαλύπτονται όμως από τους «Financial Times» αποδεικνύουν τη διαχρονική καχυποψία των Γερμανών απέναντι στο πολιτικό σύστημα της Ελλάδας και τη σταθερή άποψή τους ότι η Ελλάδα δεν έχει θέση στην ευρωζώνη. Υπό αυτήν την έννοια δεν αποκλείεται να ενεργοποιηθούν ξανά σενάρια Grexit στην περίπτωση κατά την οποία η χώρα περιπέσει σε πολιτική αστάθεια.

«Το Βήμα» απευθύνθηκε σε πηγές του υπουργείου Οικονομικών, της Τράπεζας της Ελλάδος και του Eurogroup, που έχουν ζήσει από κοντά την ελληνική περιπέτεια, σχετικά με το «Σχέδιο Ζ» ως σενάριο προετοιμασίας σε περίπτωση αρνητικών για την ευρωπαϊκή προοπτική της χώρας εκλογικών εξελίξεων. Φανταστείτε, σχολίαζαν, αν υπήρχε ένα τέτοιο σενάριο με σκληρά μέτρα τον Ιούνιο του 2012, τι σενάρια ήταν έτοιμα τον Μάρτιο του 2012 που η χώρα έριξε τη ζαριά του PSI, όταν βρισκόταν σε εκκρεμότητα το δεύτερο πρόγραμμα και η εκταμίευση των δόσεων.

ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ