Μακάριος - Κίσιντζερ : Οι τρεις συναντήσεις και οι συναρπαστικοί διάλογοι το καλοκαίρι του 1974

ΔΕΝ ΞΕΧΝΩ | Μεταξύ Ιουλίου και Νοεμβρίου του 1974, ο Αρχιεπίσκοπος Μακάριος Γ΄ είχε τρεις συναντήσεις με τον Χένρι Κίσιντζερ στην Ουάσιγκτον, κατά τις οποίες συζήτησαν την αμερικανική πολιτική στο Κυπριακό, την ανάμιξη των ΗΠΑ στο πραξικόπημα και στην εισβολή, και τις πρωτοβουλίες που ο Μακάριος ζητούσε ν' αναλάβουν οι ΗΠΑ για να αποχωρήσει η Τουρκία από την Κύπρο.

Τα πρακτικά των (τριών) συναντήσεων αυτών δημοσιοποιήθηκαν από το Εθνικό Αρχείο των ΗΠΑ και αποτελούν μια ζωντανή περιγραφή της αμερικανικής πολιτικής αφενός και των προθέσεων του Μακαρίου έναντι της κυπριακής κρίσης αφετέρου:

1η Συνάντηση: 29 Ιουλίου 1974

Η τουρκική εισβολή της 20ής Ιουλίου 1974 βρήκε τον πρόεδρο Μακάριο στη Νέα Υόρκη, όπου πήγε για να καταγγείλει στο Συμβούλιο Ασφαλείας την ελληνική χούντα για το πραξικόπημα της 15ης Ιουλίου. Στη Λευκωσία παραιτήθηκε ο πρόεδρος του πραξικοπήματος Νίκος Σαμψών, και προεδρεύων της Δημοκρατίας ανέλαβε ο πρόεδρος της Βουλής Γλαύκος Κληρίδης.

Στις 22 Ιουλίου συμφωνήθηκε κατάπαυση του πυρός, με τον τουρκικό στρατό να κατέχει περί το 10% του κυπριακού εδάφους, αλλά να συνεχίζει να διευρύνει την κατεχόμενη ζώνη. Στη Γενεύη διεξήχθη μεταξύ 26-30 Ιουλίου διάσκεψη των εγγυητριών δυνάμεων (Ελλάδα, Τουρκία, Αγγλία) και συμφωνήθηκε η δημιουργία μιας ζώνης ασφαλείας μεταξύ των κατεχομένων και των ελεγχόμενων από την Κυπριακή Δημοκρατία περιοχών, και η πραγματοποίηση μιας δεύτερης διάσκεψης, στις 8 Αυγούστου, στη Γενεύη, με τη συμμετοχή των Κληρίδη και Ντενκτάς, προς συζήτηση του νέου συνταγματικού καθεστώτος της Κύπρου.

Οι ΗΠΑ εξασφάλισαν τη συναίνεση της Ελλάδας (η χούντα κατέρρευσε και μόλις είχε αναλάβει ο Καραμανλής) να παραμείνει ο Μακάριος εκτός Κύπρου και να διαπραγματευτεί ο Κληρίδης λύση ομοσπονδίας. Η προσπάθεια αυτή κράτησε μέχρι το Νοέμβριο του 1974 και κατέληξε σε αποτυχία.

Στις 29 Ιουλίου 1974, μεσούσης της πρώτης διάσκεψης της Γενεύης, ο Μακάριος συναντήθηκε με τον Κίσιντζερ και του παρέδωσε ένα μνημόνιο με πέντε όρους, προκειμένου να υπάρξει πολιτική λύση στο Κυπριακό, με την παράκληση να το διαβιβάσει στην κυβέρνηση της Τουρκίας. Ο Κίσιντζερ απέστειλε το σημείωμα στον πρέσβη του στην Άγκυρα, με την οδηγία να το παραδώσει σε χαμηλό επίπεδο και να εξηγήσει πως απλώς το κάνει διότι το είχε υποσχεθεί. Οι προτάσεις του Μακαρίου παρέπεμπαν σε άμεση επιστροφή στις Συμφωνίες Ζυρίχης - Λονδίνου, τις οποίες προσπαθούσε μέχρι το '74 να ακυρώσει ως ανεφάρμοστες.

Αντίγραφο των προτάσεων του Μακαρίου απέστειλε ο Κίσιντζερ στην Αθήνα, καθώς και στη Λευκωσία με οδηγία προς τον Αμερικανό πρέσβη Ρότζερ Ντέιβις να καταγράψει τυχόν σχόλια του Κληρίδη. Ο Ντέιβις παρέδωσε το έγγραφο στον Κληρίδη, ο οποίος, αφού το διάβασε, έκανε το εξής σχόλιο: "Ο Μακάριος είναι δραματικά εκτός πραγματικότητας".

Τα πρακτικά

Η συνάντηση Μακαρίου - Κίσιντζερ έγινε στις 29 Ιουλίου στις 5 το απόγευμα, στο Στέιτ Ντιπάρτμεντ. Η τακτική που ακολούθησε ο Κίσιντζερ ήταν να μην αναμειχθεί, τουλάχιστον δημόσια, στο Κυπριακό, αφήνοντας τις πρωτοβουλίες στους Βρετανούς. Σύμφωνα με τα πρακτικά που τηρήθηκαν, έγινε η ακόλουθη συζήτηση:

Μακάριος: Έλεγα στον Υπουργό ότι οι Σοβιετικοί προσπαθούν να εκμεταλλευτούν την κατάσταση και ότι το ενδιαφέρον τους για το Κυπριακό δεν είναι γνήσιο. Χθες, συγκάλεσαν συνεδρία του Συμβουλίου Ασφαλείας και απογοητευτήκαμε πολύ όταν αποδείχθηκε ότι ήταν χάσιμο χρόνου. Αλλά, όπως είπα, σε κάποιο βαθμό οι Ηνωμένες Πολιτείες υποχωρούν έναντι των Σοβιετικών.

Κίσιντζερ: Εμείς πρέπει να δώσουμε προσοχή σε τρία μέρη (Κύπρος, Ελλάδα, Τουρκία) και, ως εκ τούτου, η πολιτική μας είναι πιο πολύπλοκη από ό,τι για κάποιον που υποστηρίζει μόνο ένα από τα μέρη.

Μακάριος: Δεν θέλουμε να το κάνουμε αυτό.

Κίσιντζερ: Πετύχαμε την επίτευξη κατάπαυσης του πυρός. Δεν βλέπω τώρα κανένα λόγο να πάρουμε δημοσίως μια αντι-τουρκική θέση, διότι απλώς θα επιδεινωθεί η κατάσταση.

Μακάριος: Δεν ζητώ αυτό. Με ενδιαφέρουν τα αποτελέσματα. Πιστεύω ότι μόνο οι Ηνωμένες Πολιτείες μπορούν να επηρεάσουν την Τουρκία και την Ελλάδα και την Κύπρο. Η Ελλάδα και η Τουρκία είναι και οι δύο μέλη του ΝΑΤΟ και οι δύο λαμβάνουν στρατιωτική βοήθεια από τις Ηνωμένες Πολιτείες. Το Κυπριακό είναι ένα μικρό πρόβλημα για τις Ηνωμένες Πολιτείες και δεν είναι σωστό να πούμε ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες πρέπει να κάνουν το ένα ή το άλλο. Δεν είμαστε σε θέση να σας πούμε οτιδήποτε σχετικά με την άσκηση πιέσεων.

Κίσιντζερ: Δεν θα κάνουμε κάτι υπό πίεση, σε καμιά περίπτωση, και είναι προς το συμφέρον μας να το καταστήσουμε σαφές. Αυτή είναι μια πραγματικότητα, όχι απειλή. Κι εσείς θα κάνατε το ίδιο. Δεν σας κατηγορώ.

Μακάριος: Δεν...

"Πιέστε τους Τούρκους"

Κίσιντζερ: Είστε ένας ικανός άνθρωπος. Τι βλέπετε ως λύση;

Μακάριος: Δεν είμαι ικανοποιημένος με τη στάση των Ηνωμένων Πολιτειών. Είναι προς το συμφέρον σας να σταματήσετε την τουρκική εισβολή. Δεν λέω ότι θα πρέπει να ασκήσετε πίεση που θα προκαλέσει αντιαμερικανική αντίδραση. Δεν ξέρω τι έχετε μεταφέρει στην Τουρκία. Όμως, παρά το γεγονός αυτό, η Τουρκία συνεχίζει την εισβολή χωρίς να δείχνει κανένα σεβασμό στο ψήφισμα του Συμβουλίου Ασφαλείας.

Κίσιντζερ: Η Τουρκία δεν προελαύνει περαιτέρω.

Μακάριος: Τώρα επιδιώκουν να επιβληθούν στην Κύπρο. Η Ελλάδα είναι εξασθενημένη. Δεν ξέρω αν ο Καραμανλής μπορεί να επιβιώσει. Οι τουρκικές απαιτήσεις είναι παράλογες.

Κίσιντζερ: Τι;

Μακάριος: 1) Δεν θα πάνε πίσω στις γραμμές όπως είχε ζητηθεί στο ψήφισμα του Συμβουλίου Ασφαλείας. 2) Ζητούν ομοσπονδία. 3) Ο Ετζεβίτ λέει "τα στρατεύματά μας θα παραμείνουν." Αυτό είναι εκβιασμός! Και το αεροδρόμιο είναι υπό τον έλεγχό τους. Επιπλέον (στις διακοινοτικές συνομιλίες) απαιτούν όπως ο Αντιπρόεδρος έχει το δικαίωμα του βέτο. (σημ: Ο Μακάριος αναφέρεται στις συνομιλίες Κληρίδη - Ντενκτάς που άρχισαν το 1968 και συνεχίζονταν μέχρι την εισβολή).

Κίσιντζερ: Για το τελευταίο νόμιζα ότι το είχατε συμφωνήσει στις συμφωνίες του 1960.

Μακάριος: Ναι, θέλουν αλλαγές. Κι εμείς θέλουμε αλλαγές. Οι συνομιλίες συνεχίζονται εδώ και χρόνια.

Κίσιντζερ: Τι συγκεκριμένο θέλετε να κάνουμε εμείς;

Μακάριος: Να αναλάβετε έναν πιο αποφασιστικό ρόλο. Είστε σε θέση να παίξετε αυτό το ρόλο. Μπορείτε να κάνετε ορισμένες προτάσεις. Η Τουρκία θα δεχτεί. Όπως έχω διαβάσει, όταν αποστείλατε τον Σίσκο στην Αθήνα (σημ: Ο Σίσκο μεσολάβησε για την επίτευξη της συμφωνίας κατάπαυσης του πυρός) και την Άγκυρα χρησιμοποιήσατε σκληρή γλώσσα. Και τώρα είστε πολύ προσεκτικοί.

Κίσιντζερ: Δεν ξέρετε τι λέμε κατ' ιδίαν. Υπήρξε μια βελτίωση της κατάστασης την περασμένη εβδομάδα, ως αποτέλεσμα του τι κάναμε.

Μακάριος: Τώρα η κατάσταση είναι χειρότερη. Άνθρωποι έχουν εκριζωθεί από τις εστίες τους και ένας μεγάλος αριθμός έγιναν πρόσφυγες.

Κίσιντζερ: Ενώ το Ηνωμένο Βασίλειο διαπραγματεύεται με την Ελλάδα και την Τουρκία (σημ: αναφέρεται στην πρώτη διάσκεψη της Γενεύης που ήταν σε εξέλιξη) δεν είναι κατάλληλη η στιγμή για τις Ηνωμένες Πολιτείες να προσπαθήσουν να αναλάβουν τις διαπραγματεύσεις.

Μακάριος: Παρασκηνιακά, όμως...

Κίσιντζερ: Εξαρτάται από το τι θέλετε. Έχετε εγκύψει στο σημαντικό πρόβλημα της μακροπρόθεσμης στάσης της Τουρκίας. Από την άποψη των διαπραγματεύσεων της Γενεύης, δεν είναι κατ' ανάγκη αποφασιστικής σημασίας αν υπάρχουν 20 ή 23.000 στρατεύματα εκεί, όσον αφορά αυτόν το γύρο των συνομιλιών. Είναι ωστόσο σημαντικό κατά πόσον μπορεί να επιτευχθεί συμφωνία σε ένα πολιτικό πλαίσιο για τη μείωση αυτού του αριθμού. Τώρα, αυτό που θέλουμε είναι να διευθετήσουμε το πρόβλημα όσον αφορά την εφαρμογή της κατάπαυσης του πυρός και, δι' αυτού, να συμβάλουμε στις περαιτέρω πολιτικές διαπραγματεύσεις.

Μακάριος: Αυτό που με ενοχλεί είναι ότι οι Τούρκοι δεν είναι πρόθυμοι για διακανονισμό. Με την πάροδο του χρόνου θα εδραιώνουν τη θέση τους εκεί. Οι συνομιλίες θα κρατήσουν μήνες ή χρόνια ...

Κίσιντζερ: Νομίζω ότι θέλουν μια ταχεία διευθέτηση, αν και θα μπορούσε να ήταν στους σκοπούς τους η καθυστέρηση. Ίσως κάνουμε λάθος.

Μακάριος: Αντιλαμβάνομαι ότι οι Τούρκοι δεν θα αποσυρθούν αν δεν υπάρξει τελική συμφωνία.

Κίσιντζερ: Ναι.

Μακάριος: Αν οι συνομιλίες είναι παρατεταμένες, ποια θα είναι η κατάσταση; Ο λαός μας υποφέρει. Λένε ότι θα αποδεχθούν το Σύνταγμα του 1960 μόνο με αλλαγές.

Κίσιντζερ: Δεν μου είπαν εμένα κάτι τέτοιο. Η εντύπωσή μου είναι ότι μπορεί να θέλουν να διατηρήσουν στρατεύματα εκεί.

Μακάριος: Μέχρι τη λύση ή για πάντα;

Κίσιντζερ: Μεταξύ της λύσης και για πάντα. Αλλά δεν είμαι εδώ ως δικηγόρος τους.

Μακάριος: Είπαν ότι εισέβαλαν για την αποκατάσταση της τάξης και τη διασφάλιση του Συντάγματος.

Οι πολλοί μάγειροι

Κίσιντζερ: Από την πρώτη εβδομάδα γνωρίζαμε πως από τη στιγμή που θα μπαίνανε μέσα θα ήταν δύσκολο να τους βγάλουμε, αλλά δεν θέλαμε να καθαγιάσουμε την τουρκική εισβολή.

Μακάριος: Ας υποθέσουμε ότι η Ελλάδα και το Ηνωμένο Βασίλειο κάνουν το ίδιο;

Κίσιντζερ: Το αποτέλεσμα θα είναι διπλή ένωση. Δεν πιστεύω ότι αυτό θα πρέπει να είναι η μόνιμη λύση. Δεν υποστηρίζεται από τις Ηνωμένες Πολιτείες. Δεν θα πρέπει να υπάρξουν ελληνικά στρατεύματα, διαφορετικά αυτό θα οδηγούσε σε οριστική διχοτόμηση.

Μακάριος: Ποιες είναι οι προοπτικές για λύση;

Κίσιντζερ: Τώρα υπάρχουν πάρα πολλοί μάγειροι. Ο Κάλαχαν χρειάζεται μια γρήγορη επιτυχία. Οι Σοβιετικοί έχουν τα δικά τους κίνητρα. Η κυβέρνηση στην Ελλάδα έχει τα προβλήματά της. Και, ο Ετσεβίτ... Ενθαρρύνουμε τη λύση. Δεν μπορούμε να είμαστε η μοναδική χώρα για την παραγωγή ενός διακανονισμού, αλλά αυτό μπορεί να αλλάξει. Σε αυτή τη φάση των συνομιλιών της Γενεύης, οι προοπτικές είναι καλές. Στην επόμενη φάση (σημ: στη δεύτερη διάσκεψη της Γενεύης που θα ακολουθούσε σε λίγες μέρες) η Τουρκία θα πρέπει να αλλάξει τη θέση της. Υπάρχουν ακόμη πάρα πολλοί μάγειροι.

Μακάριος: Προτιμώ έναν Αμερικανό μάγειρα. Πρόσφατα διάβασα για τη στρατιωτική βοήθεια προς την Τουρκία που ανακοινώθηκε στην εφημερίδα New York Times.

Κίσιντζερ: Εξηγήσαμε πως αν η Ελλάδα και η Τουρκία πήγαιναν σε πόλεμο δεν θα μπορούσαν να υπολογίζουν σε συνέχιση της αμερικανικής στρατιωτικής βοήθειας. Έγιναν ορισμένες σκέψεις για διακοπή της βοήθειας προς την Ελλάδα, υπό το στρατιωτικό καθεστώς. Αυτό θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί εναντίον του Σαμψών.

Μακάριος: Τι να πω για τις εντυπώσεις μου για τη σημερινή μας συνάντηση;

Κίσιντζερ: Δεν θα αποτολμήσω να σας πω τι πρέπει να πείτε.

Μακάριος: Θα διαδραματίσετε κάποιο ρόλο;

Κίσιντζερ: Βεβαίως, θα διαδραματίσουμε εποικοδομητικό ρόλο.

Μακάριος: Μπορείτε να διαδραματίσετε αποφασιστικό ρόλο.

Κίσιντζερ: Είναι θέμα κατάλληλης χρονικής στιγμής.
Πρέσβης Δημητρίου: (Αναφερόμενος στις συζητήσεις στον ΟΗΕ) Όλοι πιστεύουμε πως αν ήσασταν πιο ενεργός θα μπορούσατε να επιτύχετε μια διευθέτηση. Μίλησα με μέλη της βρετανικής και άλλων ευρωπαϊκών αντιπροσωπειών. Όλοι πιστεύουμε αυτό και, κατά συνέπεια, οι συνομιλίες της Γενεύης θα είναι επιτυχείς.

Κίσιντζερ: Δεν μπορούμε να διεξαγάγουμε αυτές τις διαπραγματεύσεις. Έχουμε κάποιον εκεί (στη Γενεύη) και σε κάθε σημαντική εξέλιξη μας έχει ζητηθεί η άποψή μας και την έχουμε δώσει. Είμαστε αθόρυβα υποβοηθητικοί. Έχουμε κάνει σημαντικές προσπάθειες στη Γενεύη, αλλά δεν είναι στο στιλ μας να το κάνουμε φωναχτά. Κανείς δεν έχει βάλει ακόμα όλα τα χαρτιά του στο τραπέζι, ούτε οι Έλληνες ούτε οι Τούρκοι.

Μακάριος: Εμείς δεν έχουμε χαρτιά.

Κίσιντζερ: Γνωρίζουμε τις απόψεις σας και έχουμε μελετήσει τα έξι σημεία σας (σημ: για επιστροφή στο Σύνταγμα του '60). Αν δεν έχετε κάτι άλλο, θα τα στείλουμε στην Τουρκία απόψε. Μπορείτε να πείτε ότι σας είπα ότι θα διαδραματίσουμε εποικοδομητικό ρόλο.

Μακάριος: Είμαι ικανοποιημένος;
Πρέσβης Δημητρίου: Εσείς θα είστε καλυμμένος εάν το πει αυτό;

Κίσιντζερ: Αν πω ότι δεν είστε ικανοποιημένος, θα είμαι δημοφιλής στην Τουρκία. Ειλικρινά, είναι διεθνώς καλύτερα για μένα αν δεν είστε ικανοποιημένοι.
Πρέσβης Δημητρίου: (στον Μακάριο) Είστε ικανοποιημένος;

Μακάριος: Δεν πήρα μια σαφή απάντηση (σημ: Αναφέρεται στις προτάσεις του για επιστροφή στο Σύνταγμα του '60).

Κίσιντζερ: Ειλικρινά, δεν μπορώ να πω. Θα έπρεπε να μελετήσω το Σύνταγμα του 1960. Δεν ήξερα τίποτα για αυτό. Επιτρέψτε μου να πω ότι είμαι υπέρ της ανεξαρτησίας. Δεν είμαστε υπέρ της διαίρεσης. Είμαστε υπέρ μιας λύσης αποδεκτής και από τα τρία μέρη.

"Αν γίνω ο κακούργος της ιστορίας σας..."

Στην πρώτη συνάντηση που είχαν ο Μακάριος με τον Κίσιντζερ, ο πρώτος ήταν απλώς αδιάφορος. Στη δεύτερη συνάντηση (2 Οκτωβρίου 1974), αφού μεσολάβησε το θερμό καλοκαίρι του '74, με τον Κίσιντζερ να θεωρείται ο κύριος υπεύθυνος της τραγωδίας, ο επικεφαλής του Στέιτ Ντιπάρτμεντ ξεσπάθωσε κατά του Μακαρίου για τις κατηγορίες που του επισυνάπτονταν ότι οργάνωσε το πραξικόπημα εναντίον του:

Κίσιντζερ: Δεν μπορούμε να έχουμε αυτές τις συνεντεύξεις στην εφημερίδα Le Monde, αποκαλώντας με δολοφόνο (σημ: Ο Μακάριος έδωσε συνέντευξη στον Έρικ Ρουλό τον Σεπτέμβριο του '74). Έχω να σας πω ότι οι ικανότητές σας ήταν πολύ μεγάλες για το νησί που κυβερνούσατε. Ήσασταν η καλύτερη λύση για το νησί. Εάν νομίζετε ότι τον Ιούνιο ή τον Ιούλιο, όταν είχαμε έναν Πρόεδρο πιεζόμενο να παραιτηθεί, θα επεμβαίναμε εναντίον σας... (σημ: Στις 8 Αυγούστου 1974 παραιτήθηκε ο πρόεδρος Νίξον, λόγω του σκανδάλου Γουότεργκεϊτ). Είχαμε αναφορές για πραξικόπημα κάθε τρεις μήνες. Τι είχατε κάνει, Μακαριότατε, εναντίον μας; Δεν είχαμε καμία αντίρρηση για το τι συνέβαινε. Την πρώτη φορά που άκουσα για πραξικόπημα ήταν τη Δευτέρα το πρωί μετά που εκδηλώθηκε. Ήμασταν η μόνη κυβέρνηση που γνώριζε ότι οι Τούρκοι θα επενέβαιναν.

Δεν είπαμε τίποτα για τον Σαμψών - γιατί τα χειρότερα που θα λέγαμε για τον Σαμψών, το βεβαιότερο θα ήταν ότι οι Τούρκοι θα εισβάλουν. Οι Ευρωπαίοι ενθάρρυναν τους Τούρκους να εισβάλουν, για ηλίθιους συναισθηματικούς λόγους. Ήξερα ότι ο Σάμψων δεν θα μπορούσε να επιβιώσει. Διαβάστε τις εφημερίδες μας: κατηγορηθήκαμε ότι ήμασταν φιλέλληνες.

Μόλις οι Τούρκοι βγήκαν στο νησί, εσείς, Μακαριότατε, το κατανοήσατε καλύτερα από μένα. Με παροτρύνατε να βγάλω τους Τούρκους έξω. Ανέμενα τις επόμενες συνομιλίες (της Γενεύης) να πετύχουν. Αν ήξερα ότι θα αποτύχαιναν, θα ενεργούσα διαφορετικά. Οι Βρετανοί ήταν σίγουροι ότι θα λειτουργούσε. Εγώ ήμουν σε πολύ μεγάλο βαθμό απασχολημένος με τον πρόεδρο.

Για το μέλλον: Η γνώμη μου είναι ότι εσείς, Μακαριότατε, είστε ο μόνος που μπορεί να πετύχει μια ρεαλιστική λύση. Το πιστεύω αυτό. Δεν είμαστε αντιμακαριακοί. Αν γίνουμε οι κακούργοι της ιστορία σας, θα εξαναγκαστούμε να στραφούμε εναντίον σας.

Σίγουρα δεν είμαστε αντιμακαριακοί. Δεν επιμένω να είστε φιλοαμερικανός. Ήμασταν απολύτως ικανοποιημένοι με την κατάσταση πριν από το πραξικόπημα. Η καλύτερη λύση ήταν να αφήσουμε την Κύπρο μόνη. Εάν γνώριζα για το πραξικόπημα, θα το είχα σταματήσει. Είχαμε μια καλή συνομιλία όταν συναντηθήκαμε στην Κύπρο στις 5 Μαΐου (σημ: Ο Μακάριος φιλοξένησε στο Προεδρικό Μέγαρο τη συνάντηση Κίσιντζερ - Γκρομίκο, όπου συζήτησαν το Μεσανατολικό). Δεν είχαμε κανένα αμερικανικό ενδιαφέρον (υπέρ του πραξικοπήματος). Δεν είχαμε τίποτα εναντίον του Μακαρίου.

Συνεπώς, θα το εκτιμούσαμε αν εσείς, Μακαριότατε, κάνατε ό,τι μπορούσατε για να ενισχύσετε τον Κληρίδη σε αυτές τις διαπραγματεύσεις. Η τελική ρύθμιση του ζητήματος της εξουσίας δεν είναι δική μας υπόθεση. Δεν είχα ποτέ ακούσει το όνομα του Κληρίδη μέχρι το πραξικόπημα. Και αν, Μακαριότατε, η στάση σας έναντι των Ηνωμένων Πολιτειών δεν είναι εχθρική, αυτό είναι ένα σοβαρό ζήτημα για μας. Μπορούμε να επιβιώσουμε και με αυτό [γέλια], αλλά επηρεάζει τη στάση που θα πάρουμε.

Μακάριος: Δεν ξέρω αν μπορώ να κάνω κάτι σημαντικό.

Κίσιντζερ: Δεν μπορούμε να φαινόμαστε ότι ενεργούμε υπό πίεση. Είμαστε έτοιμοι να δράσουμε με τρόπο ώστε να είναι σαφές ότι η Τουρκία πρέπει να κάνει κάποιες σημαντικές παραχωρήσεις.

Μακάριος: Πρώτον, πρέπει να καταστήσω σαφές ότι ποτέ δεν συμμερίστηκα την άποψη ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες ή η CIA ήταν ποτέ μπλεγμένες στο πραξικόπημα εναντίον μου.

Κίσιντζερ: Σου δίνω το λόγο μου.

Μακάριος: Και το τι έγραψε η "Le Monde", δεν αντιστοιχεί σε αυτό που είπα. Δεν είχα μια συνέντευξη με τον κ. Έρικ, απλά μια συζήτηση. Δεν με ρώτησε αν η CIA είχε συμμετοχή, αλλά κατά πόσον γνώριζε εκ των προτέρων. Είπα ότι δεν γνωρίζω αν γνώριζαν εκ των προτέρων για ένα πραξικόπημα τη συγκεκριμένη ημέρα. Είχατε πληροφορίες ότι η πιθανότητα ενός πραξικοπήματος δεν μπορούσε να αποκλειστεί.

Κίσιντζερ: Μου λέχθηκε κάτι τέτοιο, Μακαριότατε, μου λέχθηκε.

Μακάριος: Υπήρξαν δημόσιες εκθέσεις ότι την τελευταία στιγμή η CIA πήρε πληροφορίες, αλλά δεν υπήρχε αρκετός χρόνος για την προσέγγιση κάποιου στην Ελλάδα για να σταματήσει το πραξικόπημα. Αλλά αυτό είναι πολύ διαφορετικό από αυτό που δόθηκε στη δημοσιότητα, ότι η CIA έκανε το πραξικόπημα. Αυτό δεν ήταν προς το συμφέρον των Ηνωμένων Πολιτειών.

Κίσιντζερ: Αυτό είναι γελοίο.

Μακάριος: Συνεπώς, η συνέντευξη στην εφημερίδα "Le Monde" δεν είναι πραγματική.

Μέρος 2ο (09/08/2009)

Κίσιντζερ: Μη με λέτε δολοφόνο!

Στη δεύτερη διάσκεψη της Γενεύης μεταξύ 8 και 14 Αυγούστου 1974, η τουρκική πλευρά υπέβαλε ένα χάρτη για λύση ομοσπονδίας με τη δημιουργία πέντε τουρκικών καντονίων. Ακολούθως, υπέβαλε ένα νέο χάρτη για διζωνική ομοσπονδία με δύο περιοχές, μία στο βορρά και μία στο νότο. Ο Κληρίδης, ως εκπρόσωπος της ελληνοκυπριακής πλευράς, ζητούσε 48ωρη προθεσμία για να συζητήσει τις προτάσεις και να επανέλθει, όμως η τουρκική πλευρά έσπρωξε τις συνομιλίες προς το αδιέξοδο.

Ύστερα από την κατάρρευση της διάσκεψης, ο τουρκικός στρατός προέλασε και κατέλαβε το βόρειο μέρος της Κύπρου, χαράσσοντας τη "γραμμή Αττίλα" που υφίσταται μέχρι τις μέρες μας. Αμέσως μετά την κατάπαυση των πολεμικών επιχειρήσεων, η προσοχή στράφηκε προς την πλευρά των ΗΠΑ και ειδικά του υπουργού Εξωτερικών Κίσιντζερ, από τον οποίο ζητείτο να μεσολαβήσει προς την Τουρκία. Το ζητούμενο ήταν μια γρήγορη λύση που θα ανακούφιζε και το πρόβλημα των προσφύγων που εγκατέλειψαν τα σπίτια τους διωκόμενοι από τον τουρκικό στρατό. Ο Κίσιντζερ προετοίμαζε ένα ταξίδι στην Τουρκία για να συζητήσει το Κυπριακό.

Παράλληλα, το ελληνικό λόμπι στις ΗΠΑ εξασφάλισε την ανάμιξη του Κογκρέσου, το οποίο άρχισε να συζητά τη διακοπή της αμερικανικής στρατιωτικής βοήθειας προς την Τουρκία. Η θέση του Κίσιντζερ ήταν πως το εμπάργκο στην πώληση όπλων στην Τουρκία του έδενε τα χέρια και δεν μπορούσε να παρέμβει.

Την 1η Οκτωβρίου 1974 ο Μακάριος προσφώνησε τη Γενική Συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών και την επομένη είχε συνάντηση στην Ουάσιγκτον με τον Κίσιντζερ, κατά την οποία συζήτησαν τις εξελίξεις στο Κυπριακό.

Η συζήτηση

Κίσιντζερ: Αυτά τα πρακτικά θα μείνουν μόνο στον Λευκό Οίκο. Σας έχω επαινέσει. Είπα στον Μαύρο (σημ: υπουργός Εξωτερικών της Ελλάδας) ότι μου αρέσουν οι άντρες που δεν τρέφουν ψευδαισθήσεις.

Μακάριος: Σας ευχαριστώ πάρα πολύ.

Κίσιντζερ: Οι άνδρες που είναι πρακτικοί και ρεαλιστικές. Αντίθετα με το τι διαβάζετε στις εφημερίδες, δεν υπάρχουν αντιμακαριακές τάσεις εδώ.

Μακάριος: Αν εσείς κι εγώ συμφωνήσουμε σε μια λύση, αυτό θα συμβάλει σε μια λύση.

Κίσιντζερ: Εάν τα γεγονότα εδώ συνεχίσουν ως έχουν, δεν θα είμαι σε θέση να συμβάλω. Εάν αυτές οι τροποποιήσεις περάσουν, δεν θα μπορώ να συνεχίσω (σημ: Αναφέρεται στην προώθηση απόφασης από το Κογκρέσο για το εμπάργκο κατά της Τουρκίας). Αυτό δεν σας θίγει άμεσα. Η απειλή για τη διακοπή της βοήθειας είναι όπλο, μια πραγματική διακοπή δεν είναι. Θα είναι αδύνατον να διεξαχθούν διαπραγματεύσεις υπό αυτές τις συνθήκες. Ας υποθέσουμε ότι πείθουμε τους Τούρκους να αποσυρθούν κατά 10 χιλιόμετρα και μπορέσουν να αποκατασταθούν 10.000 πρόσφυγες, με αντάλλαγμα να αποκατασταθεί η βοήθεια. Τι θα κάνουμε δύο μήνες αργότερα; Να διακόψουμε ξανά τη βοήθεια; Θα την εγκρίνουμε και θα την κόβουμε σαν γιο γιο; Αυτό δεν μπορεί να γίνεται με καθορισμένα χρονοδιαγράμματα. Η μαστοριά είναι να πείσεις την άλλη πλευρά να κάνει ό,τι πρέπει να γίνει. Αυτό δεν μπορεί να το καταφέρεις με απειλές. Η ικανότητά μου είναι να τους πείσω. Συνεπώς, αυτό (σημ: το εμπάργκο) παραβιάζει τα κυπριακά συμφέροντα. Η τέχνη είναι να ξεκινήσει η διαδικασία. Η έναρξη της διαδικασίας είναι πιο σημαντική από την κατάληξη. Η τέχνη είναι να κάνεις τους Τούρκους να αρχίσουν να σκέφτονται την αποχώρηση, και αυτό είναι πιο εύκολο χωρίς μεγάλη σαφήνεια για τις τελικές λύσεις. Εάν αποσυρθώ από αυτήν την προσπάθεια, αυτό που θα πάρετε είναι η διπλή Ένωση.

Οι Τούρκοι δεν πρόκειται να ενδώσουν μετά από ανοιχτή πίεση. Οι Τούρκοι θα ενδώσουν σε πιέσεις με το γάντι και κατά τρόπο που θα φαίνεται ότι συμβιβάζονται με μια δική τους πρωτοβουλία. Μακαριότατε, εσείς γνωρίζετε τους Τούρκους καλύτερα.

Μακάριος: Θα επισκεφθείτε την Άγκυρα;

Κίσιντζερ: Επρόκειτο να πάω στην Άγκυρα. Αλλά κάτω από αυτές τις συνθήκες, δεν θα πάω.

"Θ' αποσυρθώ"

Μακάριος: Τι νομίζετε ότι θα συμβεί;

Κίσιντζερ: Θα αποσυρθώ από τις διαπραγματεύσεις. Θα εξακολουθήσω να είμαι Αμερικανός Υπουργός Εξωτερικών και θα είμαι πρόθυμος να βοηθήσω. Αλλά νομίζω ότι το αποτέλεσμα θα είναι η διπλή ένωση. Κι εσείς, Μακαριότατε, θα είστε ένας Έλληνας πολιτικός ηγέτης! [Γέλια] Και έχουν λόγους να φοβούνται από εσάς.

Μακάριος: Όπως θα παρατηρήσατε από τη χθεσινή ομιλία μου... (σημ: στο Συμβούλιο Ασφαλείας).

Κίσιντζερ: Που ήταν λογική.

Μακάριος: Δεν θέλω καμία λύση που να επιτρέπει τη μαζική μετακίνηση του πληθυσμού. Οι Τούρκοι επιμένουν σε ξεχωριστά όρια στα οποία να έχουν δικαιοδοσία, επειδή θέλουν να διαφυλάξουν την τουρκική αυτονομία. Είμαστε έτοιμοι να εξετάσουμε τρόπους για να γίνει αυτό, η αυτονομία αυτή, όχι όμως με μαζικές μετακινήσεις πληθυσμών. Οι Τούρκοι δεν θα επιτρέψουν στον κόσμο μας να επιστρέψει στα σπίτια του, ίσως μόνο σε περιορισμένο αριθμό. Το πρόβλημα είναι σοβαρό για μας. Είναι 200.000 Κύπριοι, ή περισσότερο από το ήμισυ του ελληνικού πληθυσμού του νησιού.

Κίσιντζερ: Νόμιζα ότι ήταν 600.000 οι Έλληνες.

Μακάριος: Όχι, 650.000 συνολικά. 200.000 οι Τούρκοι. Η περιοχή που καταλήφθηκε από τους Τούρκους είναι η πιο παραγωγική. Δεχόμαστε ομοσπονδία, αλλά σε κοινοτική βάση. Δεν με ενδιαφέρει αν θα αποκαλείτε τις περιοχές καντόνια, αλλά δεν συνεπάγεται ότι σε αυτές τις περιοχές θα μετακινηθούν πολλές χιλιάδες. Εάν υπάρχουν μόνο δύο μεγάλες περιοχές, μία υπό τουρκοκυπριακή και μία υπό την ελληνοκυπριακή διοίκηση, η λύση αυτή θα ανοίξει, κατά την άποψή μου, το δρόμο για τη διχοτόμηση. Ακόμη και τώρα, υπάρχουν Κύπριοι που λένε ότι η ομοσπονδία είναι καλύτερη από τη διπλή ένωση. Πιστεύω ότι αν η Τουρκία διακηρύξει ότι δεν είναι υπέρ της διπλής ένωσης, θα είναι ειλικρινής.

Κίσιντζερ: Δεν είμαι τόσο σίγουρος.

Μακάριος: Θα το δούμε. Η Τουρκία δεν είναι τόσο πρόθυμη για αυτό, αλλά ορισμένοι Κύπριοι λένε ότι είναι καλύτερο. Είναι καλύτερα οι πολλές περιοχές από τις δύο μεγάλες περιοχές.

Κίσιντζερ: Τον Αύγουστο, είχαν προταθεί πέντε περιοχές (σημ: στη Γενεύη).

Μακάριος: Θα προτιμούσα περισσότερες από πέντε. Ίσως δέκα.

Κίσιντζερ: Οι διαπραγματεύσεις στη Γενεύη ήταν μια πλήρης κακοδιαχείριση.

Μακάριος: Επειδή δεν ήμουν εγώ εκεί. [Γέλια]

Κίσιντζερ: Νομίζω είναι αλήθεια. Οι Έλληνες έκαναν κακή διαχείριση. Θα μπορούσαν να καθυστερήσουν και να αποτρέψουν τις επιχειρήσεις. Όμως, οι Βρετανοί εξοργίστηκαν με τους Τούρκους -που ποτέ δεν μπορείς να το κάνεις σε μια διαπραγμάτευση- και οι Έλληνες φοβούνταν τον Παπανδρέου. Έχω την αίσθηση ότι αυτή η λύση (σημ: καντόνια) είναι ανέφικτη.

Το δίλημμα

Μακάριος: Αν η Τουρκία επιμένει στις δύο περιοχές, το ερώτημα είναι γιατί δεν το δεχτήκαμε αυτό στη Γενεύη, πριν από τη δεύτερη εισβολή;

Κίσιντζερ: Στη Γενεύη, θα μπορούσατε να πετύχετε το 70% του διακανονισμού και αργότερα να διαπραγματευτείτε τα υπόλοιπα. Θα ήταν καλύτερα από ό,τι τώρα.

Μακάριος: Η Τουρκία κατέχει πλέον το 40%.

Κίσιντζερ: Αυτό είναι πάρα πολύ.

Μακάριος: Πέστε ότι η Τουρκία συμφωνεί να μειώσει τα εδάφη που κατέχει έως και 28%. Το ερώτημα είναι τι είναι το καλύτερο για μας: Να νομιμοποιήσουμε μια de facto κατάσταση ή να μην τη νομιμοποιήσουμε και να διεκδικούμε το 28%;

Κίσιντζερ: Ποια είναι η άποψή σας;

Μακάριος: Η προσωπική μου άποψη είναι να μην το δεχτώ.

Κίσιντζερ: Η άποψή σας, Μακαριότατε, είναι περιστασιακά που κυριαρχεί στην Κύπρο.

Μακάριος: Έπειτα, υπάρχει το πρόβλημα των προσφύγων, που είναι σχετικό. Αν η περιοχή μειωθεί στο 28 τοις εκατόν, τότε οι άνθρωποι θα επιστρέψουν στις περιοχές που θα μας επιστραφούν. Αλλά οι περισσότεροι από τους πρόσφυγες δεν θα επιστρέψουν στα σπίτια τους. Θα χάσουμε πολλά. Δεν ξέρω αν είναι καλύτερα να τους νομιμοποιήσουμε, παίρνοντας πίσω δέκα ή δώδεκα τοις εκατόν.

Κίσιντζερ: Τότε η Τουρκία θα προσαρτήσει το τμήμα (που κατέχει) και θα το καταστήσει τουρκική επαρχία.

Μακάριος: Δεν μπορώ να το αποκλείσω αυτό. Αλλά υπάρχουν ελπίδες ότι μια μέρα, μετά από πολλά χρόνια, θα καταλήξουμε σε μια συμφωνία που θα είναι καλύτερη για το μέλλον της Κύπρου. Ποια είναι η δική σας γνώμη;

"Θα αντιδράσω"

Κίσιντζερ: Μέχρι σήμερα δεν έχω συμμετάσχει ενεργά στις διαπραγματεύσεις. Επειδή κατανοώ τον χρήσιμο ρόλο που διαδραματίζω τώρα στην ελληνική εσωτερική πολιτική με το να είμαι στο επίκεντρο της κριτικής. Κάποια στιγμή θα αντιδράσω. Η προτίμησή μου ήταν η λύση καντονίων. Πόσα, δεν ξέρω. Δεν έχω δει τόσο κακή διαχείριση μιας διαπραγμάτευσης. Οι Βρετανοί ήθελαν να επαναλάβουν τις συνομιλίες στις 8 Αυγούστου. Οι Έλληνες ήθελαν στις 4 Αυγούστου. Δεν καταλαβαίνω τη ζωτική διαφορά. Θα έπρεπε να είχαμε συμφωνία για λύση καντονίων. Τώρα πιστεύω πως είτε δεν θα υπάρξει λύση, όπως προτείνατε εσείς, Μακαριότατε, ή μια λύση διζωνικής ομοσπονδίας. Το ζήτημα τώρα είναι πώς να μη γίνει η διζωνική λύση προπομπός της ένωσης. Η αίσθησή μου είναι ότι η ομοσπονδιακή κυβέρνηση θα πρέπει να έχει ουσιαστικές αρμοδιότητες, όπως στη μετανάστευση, και το τουρκικό τμήμα θα πρέπει να μειωθεί σημαντικά. Δεν έχω αντίρρηση να ζητήσω από τους Τούρκους να επανέλθουν στα πέντε καντόνια. Αλλά αν οι Έλληνες κατεβούν στους δρόμους της Αμερικής φωνάζοντάς με δολοφόνο, δεν θα έχω κανένα ενδιαφέρον.

Μακάριος: Είτε ενδιαφέρεστε είτε όχι, είστε ο υπουργός Εξωτερικών των Ηνωμένων Πολιτειών. Η ειρήνη στην περιοχή είναι σημαντική για εσάς.

Κίσιντζερ: Τα συμφέροντα των Ηνωμένων Πολιτειών είναι οι σχέσεις τους με την Ελλάδα, με την Κύπρο και με την Τουρκία. Υπάρχει επίσης το πρόβλημα της ειρήνης. Αλλά η ειρήνη του κόσμου δεν θα μπορούσε να απειληθεί. Ποιος θα την απειλήσει; Η Σοβιετική Ένωση; Δεν θα το επιτρέψουμε, για άλλους λόγους, συμπεριλαμβανομένης της συνολικής μας θέσης στη Μέση Ανατολή. Αλλά οι σχέσεις μας με την Ελλάδα και με την Κύπρο, και επειδή πιστεύουμε ότι η Τουρκία ενήργησε υπερβολικά, για όλους αυτούς τους λόγους έχουμε συμφέρον. Υπάρχουν πολλοί ήρωες που δεν γνωρίζουν πώς να πάρουν ένα τοις εκατόν του εδάφους τους πίσω. Ίσως αυτό να γίνει όπως το πρόβλημα των Αράβων προσφύγων. Ίσως η Τουρκία να εγκαταλείψει το ΝΑΤΟ, ίσως εδώ να υπάρχει ένα ζήτημα.

Η ανταμοιβή μας είναι κατά κάποιον τρόπο οι σχέσεις μας με την Ελλάδα και με την Κύπρο. Και φυσικά το ενδιαφέρον μας για τη διατήρηση καλών σχέσεων με την Τουρκία. Είναι και αυτό προς το συμφέρον μιας τελικής λύσης. Διότι, εάν η Τουρκία θεωρήσει ότι έχουν καταστρατηγηθεί τα συμφέροντά της, θα αναζητήσει τρόπους για να το αναιρέσει αυτό. Τότε θα είμαστε πίσω στο σημείο που ξεκινήσαμε. Όπως μου είπατε την τελευταία φορά, η αμερικανική επιρροή είναι σημαντική. Αλλά, εξαρτάται από την ικανότητά μας και την προθυμία μας να την ασκήσουμε. Η ειρήνη θα διατηρηθεί ούτως ή άλλως, όχι απαραίτητα δίκαιη. Να με συγχωρείτε που είμαι ειλικρινής. Αλλά, μπορείτε να στηρίζεστε στα λόγια μου.

Οι ρεαλιστικοί στόχοι -με τεράστια προσπάθεια, και την προσωπική μου ενεργό συμμετοχή- θα είναι: Η μείωση της (κατεχόμενης) περιοχής, μια λύση του προβλήματος των προσφύγων. (Στη συνέχεια ο Κίσιντζερ επιτίθεται φραστικά κατά του Μακαρίου για τις κατηγορίες που δεχόταν από την ελληνική πλευρά ότι υπέθαλψε το πραξικόπημα, και υπεραμύνεται των χειρισμών του.)

Στήριξη Κληρίδη

Κίσιντζερ: Τώρα πρέπει να στηρίξουμε τον Κληρίδη, αλλά τίποτα δεν είναι τελειωτικό. Η Μακαριότητά σας είναι απαραίτητη για μια τελική λύση. Αλλά τώρα πρέπει να υποστηρίξουμε τον Κληρίδη. Αλλιώς θα υπάρξει συνολικό αδιέξοδο. Δεν με ενοχλεί να προτείνω αρχικά τα καντόνια, για να δούμε τι θα συμβεί. Δεν θέλω να σας παραπλανήσω. Αλλά δεν ήξερα τι να κάνω. Δεν μπορώ να κάνω τίποτα με αυτές τις περιοριστικές τροπολογίες (σημ: εμπάργκο). Είναι εύκολο να εξασφαλίσεις παραχωρήσεις στην αρχή. Είναι εύκολο να φτάσετε από το 40 στο 35 τοις εκατόν. Στη συνέχεια, να φτάσουμε από το 35 στο 20, τότε είναι που χρειάζεται να αναγνωρίσεις την πραγματικότητα.

Μακάριος: Όσον αφορά την ομοσπονδία σε γεωγραφική βάση, θα πρέπει να είναι περισσότερες από πέντε περιοχές. Και στη δική μου κρίση, κατά την άποψή μου, οι Ηνωμένες Πολιτείες και ιδιαίτερα προσωπικά εσείς μπορείτε να επηρεάσετε την τουρκική κυβέρνηση να αποδεχθεί αυτήν τη λύση. Δεν υπάρχει ισχυρός λόγος να μην αποδεχθούν αυτήν τη λύση. Κατέχουν το 40%, και λένε ότι θα δώσουν 10 με 15 τοις εκατόν πίσω. Αν είχαν το 50%, θα είχαν εμφανιστεί πιο γενναιόδωροι και θα έδιναν το 20% πίσω. Αν εσείς προσωπικά συμφωνείτε με αυτό, έχω την εντύπωση ότι θα πετύχετε. Είστε ένα πολύ ικανό άτομο [Και οι δύο χαμογέλασαν].

Κίσιντζερ: Είμαι κολακευμένος. Η ικανότητά μου συνίσταται στο να διακρίνω τι είναι εφικτό και να λειτουργώ σε αυτό το πλαίσιο. Θα κάνω μια προσπάθεια. Μπορεί να κάνω μια προσπάθεια - αν μου επιτρέπεται από το εσωτερικό της χώρας μου.

Μακάριος: Δεν μπορούμε να πούμε στην Τουρκία ότι δεχόμαστε την ομοσπονδία σε γεωγραφική βάση.

Κίσιντζερ: Αυτό το καταλαβαίνω.

Μακάριος: Εάν από το ξεκίνημα εγκαταλείψουμε τη θέση αρχής θα βρεθούμε σε δύσκολη θέση. Αν επιμείνουν σε δύο περιοχές -και σε μετακίνηση πληθυσμού, που είναι πιο δύσκολο- δεν θα το δεχτούμε. Φυσικά και ενδιαφέρομαι για τις συνέπειες, αλλά εγώ προσωπικά δεν μπορώ να το δεχτώ. Εάν υπάρχουν περισσότερες περιοχές, μειώνεται ο κίνδυνος της διχοτόμησης και της διπλής ένωσης. Φυσικά θα είστε σε θέση να κάνετε περισσότερα και να μάθετε περισσότερα, όταν επισκεφθείτε την Άγκυρα.

Κίσιντζερ: Μπορεί να μην επισκεφθώ την Άγκυρα.

Η Αμμόχωστος

Μακάριος: Σε περίπτωση που δεν επιτύχετε στην πρώτη προσπάθεια, δοκιμάστε να πείσετε την τουρκική κυβέρνηση να επιστρέψει την ελληνική πόλη της Αμμοχώστου. Από στρατιωτικής άποψης, δεν έχουν τίποτα να χάσουν. Και θα στεγάσουμε 50.000 πρόσφυγες. Θα είναι κάτι για μας. Δεν θα είναι πολύ δύσκολο.

Κίσιντζερ: Όχι, όχι, όχι, θα είναι πολύ δύσκολο.

Μακάριος: Είναι απλώς πίεση σ' εμάς [ο Μακάριος παίρνει ένα τσιγάρο από την ταμπακιέρα του].

Κίσιντζερ: Υπάρχουν δύο προβλήματα: Πώς να πάρουμε παραχωρήσεις σε οποιοδήποτε σημείο, και, δεύτερον, πώς να ξεκινήσει η διαδικασία. Το πρόβλημα τώρα είναι να φροντίσουμε να ξεκινήσουμε. Δεν ξέρω πώς θα μπορούσα να πάρω την Αμμόχωστο, χωρίς καμία ιδέα για το τι θα πάρουν για αντάλλαγμα. Δεν το έχω μελετήσει αυτό.

Μακάριος: Θα ήθελα να τονίσω ότι ο κ. Κληρίδης έχει την πλήρη στήριξή μου και αν παραιτηθεί θα είναι ένα μεγάλο πρόβλημα για την Κύπρο. Χθες μίλησα μαζί του στο τηλέφωνο (Σημ: Ο Κληρίδης υπέβαλε την παραίτησή του όταν ξεκίνησαν στην Κύπρο συγκεντρώσεις για την επιστροφή του Μακαρίου). Του είπα πως ήλπιζα πως δεν θα επέμενε στην παραίτησή του. Έχουμε διαφορετικές απόψεις για κάποια πράγματα, αλλά του είπα ότι είχε την πλήρη υποστήριξή μου. Δεν είμαι εκεί στην Κύπρο. Δεν έχουμε πραγματικές διαφορές. Τυγχάνει της εμπιστοσύνης μου και θα έχει την πλήρη υποστήριξή μου. Του είπα ότι αν αποσύρω την υποστήριξή μου θα τον ενημερώσω εκ των προτέρων [Γέλια]. Όμως έχει αναστατωθεί από τις διαδηλώσεις, νομίζοντας ότι επιστρέφω στην Κύπρο. Υπάρχουν άνθρωποι που με παρεμποδίζουν. Δεν μπορώ να πω στον κόσμο ότι δεν θέλω να επιστρέψω [Ανάβει τσιγάρο]. Αν ο κ. Κληρίδης δηλώσει ότι συμφωνεί με μια συγκεκριμένη λύση όπως αυτή (σημ: διζωνική), δεν πιστεύω ότι θα γίνει δεκτή.

Κίσιντζερ: Εκτός κι αν την υποστηρίξει η Μακαριότητά σας.

Μακάριος: Δεν είμαι πολύ ισχυρός.

Κίσιντζερ: Υπερεκτιμάτε τις ικανότητές μου και ίσως εγώ να υπερεκτιμώ τις δικές σας. Ίσως να είμαστε και οι δύο σωστοί. Πώς θα φύγουμε από αυτή τη συζήτηση;

Μακάριος: Αν η Τουρκία επιμένει μόνο σε δύο περιοχές, δεν θα αποδεχθούμε. Δεν ξέρω αν ο κ. Κληρίδης θα το αποδεχθεί ή η ελληνική κυβέρνηση. Αν νομίζουν ότι είναι η μόνη λύση, δεν θα δημιουργήσω προβλήματα στην ελληνική κυβέρνηση. Αλλά δεν θα πρέπει να περιμένουν από μένα να πω ότι συμφωνώ.

Κίσιντζερ: Μπορώ να δω ότι ο κακούργος του έργου θα είναι σίγουρα ένας Αμερικανός! Το ερώτημα είναι: εγώ ή κάποιος άλλος; Αν πάω στην Άγκυρα. Θα το συζητήσω. Θα το μελετήσω. Δεν υπάρχει πρόβλημα από τη δική μου πλευρά. Μακαριότατε, εσείς θα πάτε στο Λονδίνο;

Μακάριος: Αυτό με βοηθάει εμένα.

Κίσιντζερ: Εμένα με βοηθά εάν στρέφεται κατά της Τουρκίας.

Μακάριος: Η ομιλία μου σας βοήθησε.

Κίσιντζερ: Η ομιλία σας δεν είναι πρόβλημα. Η ομιλία σας ήταν χρήσιμη. Για να κάνω κάτι, χρειάζομαι εξουσιοδότηση. Δεν μπορώ να το κάνω με το να ταξιδεύω απλώς και μόνο σε όλο τον κόσμο. Μακαριότατε, τι θα πούμε στον Τύπο;

Μακάριος: Ότι είχαμε μια χρήσιμη ανταλλαγή απόψεων. Τίποτα περισσότερο.

Κίσιντζερ: Εντάξει. Αν θέλετε να πείτε ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες μπορούν να διαδραματίσουν έναν χρήσιμο ρόλο... Ωραία, το έχετε πει αυτό.

Μέρος 3ο (10/8/2009)

"Μακαριότατε, είστε πολύ μεγάλος για το νησί σας"

Το ταξίδι που ο Κίσιντζερ προετοίμαζε στην Τουρκία είχε προγραμματιστεί να γίνει στις 10 Νοεμβρίου 1974. Τρεις μέρες ενωρίτερα, ο Κληρίδης μίλησε σε δημόσια συγκέντρωση για τις εξελίξεις στο Κυπριακό, στην γκαλερί Αργώ, στη Λευκωσία, κατά την οποία μίλησε για πρώτη φορά δημόσια υπέρ της αποδοχής της λύσης ομοσπονδίας.

"Οιαδήποτε σκέψις ότι θα προκύψη λύσις, η οποία θα βασίζεται επί του ενιαίου κράτους, είναι εκτός πραγματικότητος, διότι η Τουρκία δεν θα δεχθή τοιαύτην βάσιν, δεδομένου ότι έχει δημιουργήσει μίαν "ντε φάκτο" κατάστασιν εις την νήσον. Εφ' όσον το κράτος δεν θα είναι ενιαίον, τότε η λύσις θα βασίζεται επί της ομοσπονδίας. Όσοι λέγουν εις τον λαόν ότι δύναται να επιτευχθή λύσις επί τη βάσει ενιαίου κράτους παραπλανούν τον λαόν και δεν λέγουν εις αυτόν την πραγματικότητα".

Τη στιγμή που ο Κληρίδης έκανε το μεγάλο βήμα να τοποθετηθεί δημοσίως υπέρ της γεωγραφικής ομοσπονδίας, η πρωτοβουλία που θα αναλάμβανε ο Κίσιντζερ με την επίσκεψή του στην Άγκυρα κατέρρεε προτού αρχίσει. Μόλις 48 ώρες πριν από την επίσκεψη, το κόμμα Εθνικής Σωτηρίας του Έρμπακαν, που συμμετείχε στον κυβερνητικό συνασπισμό, απέσυρε την υποστήριξή του προς τον Ετζεβίτ, λόγω διαφωνίας του με την πρόταση των Αμερικανών να προβεί η Τουρκία σε κάποιες χειρονομίες στο Κυπριακό.

Στις 7 Νοεμβρίου ο Μπουλέντ Ετζεβίτ παραιτήθηκε από πρωθυπουργός, η χώρα παρέμεινε χωρίς κυβέρνηση και μπήκε σε περίοδο πολιτικής αστάθειας. Ο Κίσιντζερ ενημέρωσε την ελληνική κυβέρνηση, ότι "η παραίτησις του Ετζεβίτ τελικώς αφήρεσε την τελευταίαν δυνατότητα διά μίαν παραγωγικήν επίσκεψιν. Είναι προφανές, ότι περαιτέρω πρόοδος δύναται να επιτευχθή μόνον όταν αποσαφηνισθή η εν Αγκύρα πολιτική κατάστασις".

Με το ναυάγιο της πρωτοβουλίας Κίσιντζερ και την παραπομπή της λύσης σε βάθος χρόνου άνοιξε ο δρόμος για την επιστροφή του Μακαρίου στην Κύπρο.

Η συνάντηση

Στις 13 Νοεμβρίου 1974, ο Μακάριος, ο οποίος βρισκόταν ακόμη στις ΗΠΑ για τις εργασίες της Γενικής Συνέλευσης, είχε μια τρίτη συνάντηση με τον Χένρι Κίσιντζερ. Αφού είχαν μια τετ α τετ συνάντηση, συζήτησαν στην παρουσία των συνεργατών τους:

Κίσιντζερ: (προς υφυπουργό Stabler): Ξέρουμε αν έχουμε τώρα τουρκική κυβέρνηση;

Stabler: Όχι. Ο πρωθυπουργός έχει οριστεί, αλλά δεν έχει ακόμα σχηματίσει κυβέρνηση.

Κίσιντζερ: Τότε δεν υπάρχει υπουργός Εξωτερικών;

Stabler: Όχι, δεν υπάρχει ακόμα.

Κίσιντζερ: Θα έχει η κυβέρνηση την υποστήριξη των κομμάτων;

Stabler: Υποτίθεται ότι θα την έχει, αλλά θα είναι κατά κάποιον τρόπο υπηρεσιακή κυβέρνηση.

Κίσιντζερ: Θα ήταν σε θέση να διαπραγματευτεί;

Stabler: Εάν θα αναλάβει απλώς και μόνο για την προετοιμασία της διεξαγωγής εκλογών, είναι αμφίβολο.

Κίσιντζερ: Πότε είναι οι εκλογές;

Stabler: Πιθανόν την επόμενη άνοιξη.

Μακάριος: Αυτό είναι πολύ ατυχές. Έχω την εντύπωση από τον υπουργό (Κίσινγκερ) ότι έχουμε συμφωνήσει σε μια λύση, επειδή έχουμε συμφωνήσει σε ορισμένες απόψεις που παρουσίασα.

Κίσιντζερ: Έχω εξηγήσει στον Αρχιεπίσκοπο τη χαμένη ευκαιρία για λύση τον περασμένο Αύγουστο.

Μακάριος: Ο υπουργός ανέφερε ότι η λύση θα αναβληθεί για μετά τις ελληνικές εκλογές.

Το εμπάργκο

Κίσιντζερ: Όχι, δεν ήταν αυτό. Από τον Οκτώβριο έχουμε αναμιχθεί και έχουμε κάνει κινήσεις, αλλά επενέβηκε το Κογκρέσο (σημ: αναφέρεται στη ψήφιση στις 17 Οκτωβρίου 1974 από το Κογκρέσο του εμπάργκο πώλησης όπλων στην Τουρκία) και προκάλεσε την αναβολή της επίσκεψής μου στην Άγκυρα. Αυτό καθυστέρησε τις διαπραγματεύσεις. Όταν τα πράγματα ήταν εδώ έτοιμα, η κυβέρνηση Ετζεβίτ δεν ήταν σε θέση να με δεχτεί. Είμαστε έτοιμοι να συνεχίσουμε την πορεία που περιέγραψα. Θέλουμε μια διευθέτηση που να ανταποκρίνεται στις ανάγκες των διαδίκων. Δεν μπορώ να ισχυριστώ ότι έχει σημειωθεί οποιαδήποτε πρόοδος μέχρι να μιλήσουμε με την τουρκική κυβέρνηση.

Δεν έχουμε στεγανά για το είδος της λύσης που προτείνεται από τον Μακαριότατο. Επεσήμανα ότι οι πιθανότητες για πρόοδο στις διαπραγματεύσεις για λογαριασμό των διαφόρων άλλων μερών που ζήτησαν τη βοήθειά μας ήταν στη βάση της καλής πίστης. Μετά από τις ελληνικές εκλογές δεν θα δεχτούμε άλλες πιέσεις του τύπου που είχαμε. Αυτό το σχόλιο δεν στρέφεται κατά του Αρχιεπισκόπου.

Υπάρχει τώρα μια δυσκολία στο ότι, μέχρι να μιλήσω με τους Τούρκους, δεν γνωρίζουμε τις διαστάσεις των προβλημάτων. Σε κάθε περίπτωση, η αμερικανική επιρροή θα είναι απαραίτητη για οποιαδήποτε λύση, ακόμη και αν είναι η μείωση του μεγέθους της τουρκικής ζώνης σε μια διζωνική λύση. Γνωρίζουμε ότι οι διαπραγματεύσεις θα περιλαμβάνουν ενεργό ρόλο των ΗΠΑ, κατά τον οποίο οι παραχωρήσεις που θα γίνουν θα είναι ουσιαστικά από την τουρκική πλευρά.

Κατά τη διάρκεια των διαπραγματεύσεων, θα είμαι σε θέση να δω καλύτερα τους όρους της λύσης απ' ό,τι θα μπορούσαμε να υποστηρίξουμε. Έχετε κάτι να προσθέσετε, Τζο;

Τζ. Σίσκο: Μόλις εξέφρασα στον πρέσβη (της Κύπρου στην Ουάσιγκτον) Δημητρίου τη λύπη μας για το ότι η επίσκεψή σας στην Άγκυρα δεν ήταν δυνατή, δεδομένου ότι υπήρχαν προοπτικές για κάποια κίνηση προς τα εμπρός εκείνη την εποχή.

Μακάριος: Ξέχασα να πω ότι η μείωση των τουρκικών στρατευμάτων στο νησί δεν είναι απαραίτητο να θεωρηθεί ότι είναι προς το συμφέρον μας, δεδομένου ότι θα ήταν καλύτερα να παραμείνει ένας μεγάλος αριθμός στρατευμάτων εκεί για να επιδεινωθεί το οικονομικό πρόβλημα της Τουρκίας.

Κίσιντζερ: Θα το λέγατε αυτό από την τηλεόραση;

Μακάριος: Όχι.

Κίσιντζερ: Υπάρχουν δύο φάσεις που θα είναι αναγκαίες: μία, η κινητικότητα προς την κατεύθυνση των διαπραγματεύσεων, και, δύο, οι πολιτικές συνομιλίες με τις οποίες μπορούμε να δούμε το πιθανό αποτέλεσμα. Χωρίς τέτοιες διαπραγματεύσεις ασχολούμαστε μόνο με τη θεωρία. Για να αρχίσουν συνομιλίες θα πρέπει να υπάρξουν εξελίξεις στην Τουρκία. Είπα στον Αρχιεπίσκοπο ότι με την ευκαιρία της συνόδου του ΝΑΤΟ ίσως να προετοιμαστώ να πάω την Άγκυρα να συνεχίσω τις προσπάθειές μας, ή, αν δεν γίνει αυτό, να συναντηθώ με τον Έλληνα και τον Τούρκο υπουργό Εξωτερικών που θα παραστούν στη σύνοδο του ΝΑΤΟ.

Ο κυνισμός και η αλαζονεία του Χένρι Κίσιντζερ

Ο Ουίλιαμ Κρόφορντ, ο οποίος διετέλεσε πρέσβης των ΗΠΑ στη Λευκωσία μετά τη δολοφονία του πρέσβη Ρότζερ Ντέιβις, τον Αύγουστο του 1974, ήταν παρών στη συνάντηση της 13ης Νοεμβρίου και αργότερα αφηγήθηκε την εμπειρία του, αποδίδοντας ότι ο Κίσιντζερ υποδέχθηκε τον Μακάριο με κοροϊδευτική προδιάθεση:

"Πήγα πάνω για να μιλήσω στον υπουργό πριν από την άφιξη του Μακαρίου και ο δρ Κίσιντζερ μου είπε: 'Μπιλ, πώς τον προσφωνώ;'. Του είπα: 'Μακαριότατε'. Έτσι πήγαμε κάτω, στην μπροστινή είσοδο. Με ολοφάνερο κυνισμό και αντιπάθεια, ο δρ Κίσιντζερ καλωσόρισε τον αρχιεπίσκοπο, όταν η λιμουζίνα σταμάτησε στην είσοδο. 'Μακαριότατε, είμαι τόσο χαρούμενος που σας καλωσορίζω στην Ουάσιγκτον, μακαριότατε'.

Πήγαμε πάνω και ο Μακάριος καθόταν εκεί εναποθέτοντας τα χέρια του στην ποιμαντορική του ράβδο, με το όμορφο του καπέλο και όλα τα υπόλοιπα, και τότε ήταν που ο Κίσιντζερ άρχισε να λέει: 'Μακαριότατε, θέλω να γνωρίζετε ότι έχουμε μεγάλο σεβασμό για σας, μακαριότατε. Μόνο που αισθανόμαστε, μακαριότατε, ότι είστε πολύ μεγάλος για το νησί σας. Αν το θέλατε, βέβαια, θα μπορούσατε, υποθέτω, να γίνετε πρόεδρος ή πρωθυπουργός της Ελλάδας οποτεδήποτε σας βόλευε. Υποθέτω ότι το μοναδικό πράγμα που θα μπορούσε να ενώσει όλους εκείνους τους Έλληνες πολιτικούς, μακαριότατε, θα ήταν η προοπτική να γίνετε πρόεδρος της Ελλάδας ή πρωθυπουργός. Τώρα, από την άλλη, εάν ήσασταν ο γενικός γραμματέας της Σοβιετικής Ένωσης, μακαριότατε, αυτό θα δημιουργούσε για μας πραγματικά προβλήματα, έχοντας για αντίπαλο κάποιον σαν και εσάς, μακαριότατε'.

Προφανώς, η συνάντηση δεν οδήγησε πουθενά. Τότε, κατεβαίνοντας με τον ανελκυστήρα, όλοι, συνωστισμένοι εκεί μέσα, με τον αρχιεπίσκοπο και το σωματοφύλακά του, τον υπουργό Κίσιντζερ και το σωματοφύλακά του, εμένα, μέσα σε έναν ανελκυστήρα για πέντε άτομα, ο υπουργός είπε στον αρχιεπίσκοπο: 'Μακαριότατε, όταν είμαι μαζί σας πραγματικά αισθάνομαι ότι μου αρέσετε'. Ο αρχιεπίσκοπος τον κοίταξε ήπια και είπε: 'Δρ Κίσιντζερ, αυτό θα διαρκέσει μόνο για περίπου πέντε λεπτά αφότου θα χωρίσουμε, έτσι δεν είναι;'".

#Cyprus dispute #Makarios III #Henry Alfred Kissinger #Δεν ξεχνώ