«Ευρισκόμεθα ενώπιον ενός πρωτοφανούς εκτροχιασμού»

Έγγραφο των υπηρεσιών της Τράπεζας της Ελλάδος προς τον διοικητή της, Γιώργο Προβόπουλο, με ημερομηνία 6 Οκτωβρίου 2009, δείχνει τη δεινή κατάσταση στην οποία είχε περιέλθει η οικονομία.

Η έκδοση του νέου βιβλίου του Γιάννη Παπαθανασίου, «8 μήνες» (Εκδόσεις Λιβάνη), για τη θητεία του ως υπουργού Οικονομικών της κυβέρνησης Καραμανλή, επανέφερε στην επικαιρότητα τη συζήτηση σχετικά με τις ευθύνες για τη δημοσιονομική κατάρρευση του 2009-10.

Το βιβλίο του κ. Παπαθανασίου αποτελεί μία ακόμα προσπάθεια του περιβάλλοντος Καραμανλή να μεταθέσει τις ευθύνες αυτές στις πλάτες της κυβέρνησης Παπανδρέου. Το ζήτημα έχει αναλυθεί επανειλημμένως –ενίοτε με κάποια αντικειμενικότητα, συνήθως με επιλεκτική χρήση στοιχείων και μνημειώδεις ανακρίβειες.

Έγγραφο των υπηρεσιών της Τραπέζης της Ελλάδος προς τον διοικητή της, Γιώργο Προβόπουλο, με ημερομηνία 6 Οκτωβρίου 2009 –δύο μέρες μετά την εκλογική νίκη του ΠΑΣΟΚ– έρχεται να φωτίσει με αμείλικτο τρόπο την πραγματική κατάσταση που άφησε αποχωρώντας ο κ. Καραμανλής. Το συμπέρασμα των συντακτών του σημειώματος, γραμμένο σε πλάγια γραμματοσειρά για έμφαση, είναι: «Με βάση τα έως τώρα στοιχεία και τις εξελίξεις, καθώς και τις διαφαινόμενες προοπτικές, ευρισκόμεθα ενώπιον ενός πρωτοφανούς δημοσιονομικού εκτροχιασμού, ο οποίος δεν δικαιολογείται, παρά μόνο σε πολύ μικρό βαθμό, από την κάμψη της οικονομικής δραστηριότητας. Είναι δε απολύτως βέβαιο ότι η παρούσα δημοσιονομική θέση της χώρας δεν είναι διατηρήσιμη».

Σύμφωνα με το έγγραφο, το οποίο βρίσκεται στη διάθεση της «Κ» και το οποίo αφορά τις εξελίξεις στα δημόσια οικονομικά στο πρώτο εννεάμηνο του 2009, «τα δημοσιονομικά μεγέθη παρουσίασαν περαιτέρω σημαντική επιδείνωση τον μήνα Σεπτέμβριο». Συγκρίνοντας τα στοιχεία του Σεπτεμβρίου του 2009 με αυτά του Σεπτεμβρίου του 2008, το έγγραφο, που συνέταξε η διεύθυνση οικονομικών μελετών της ΤτΕ, αναφέρει ότι «οι μηνιαίες δαπάνες του τακτικού προϋπολογισμού (Τ.Π.) αυξήθηκαν κατά 25,0%», ενώ τα «μηνιαία έσοδα μειώθηκαν κατά 24,2%».

Λόγω των εξελίξεων αυτών, σημειώνεται στο έγγραφο, το ταμειακό έλλειμμα του Σεπτεμβρίου έφτασε το 1,5% του ΑΕΠ, έναντι 1% κατά μέσον όρο στο προηγούμενο οκτάμηνο. Το ταμειακό δημοσιονομικό έλλειμμα, ως αποτέλεσμα, υπολογίζεται κατ’ ελάχιστον στο 9,7% στο εννιάμηνο και το ταμειακό πρωτογενές έλλειμμα σε 5,9% του ΑΕΠ.

Στο εννεάμηνο Ιανουαρίου - Σεπτεμβρίου οι δαπάνες του τακτικού προϋπολογισμού, σύμφωνα με τη διεύθυνση οικονομικών μελετών της ΤτΕ, «αυξήθηκαν κατά 16,4%» σε σύγκριση με το αντίστοιχο διάστημα του 2008, «λόγω αύξησης των πρωτογενών δαπανών» (των δαπανών εκείνων που δεν αφορούν την εξυπηρέτηση του χρέους). Πιο συγκεκριμένα, η έκρηξη των δαπανών οφειλόταν στην αύξηση των επιδομάτων (κοινωνικής αλληλεγγύης, ανέργων, πολυτέκνων κ.ο.κ.), «στην καθιέρωση ειδικών μισθολογίων για τους δικαστικούς και τους ιατρούς του ΕΣΥ», στην αυξημένη επιχορήγηση των ασφαλιστικών ταμείων, κ.ά.

Σημειώνεται επίσης στο έγγραφο ότι «εκκρεμούν ακόμα» (για το τελευταίο τρίμηνο) οι αυξήσεις στις συντάξεις του ΟΓΑ και στο ΕΚΑΣ, αλλά και υποχρεώσεις του Δημοσίου ύψους 15 δισ. ευρώ. H επιχορήγηση των τεσσάρων μεγαλύτερων ταμείων (ΙΚΑ, ΟΑΕΕ, ΝΑΤ, ΟΓΑ) για το σύνολο του έτους θα έφτανε τα 11,026 δισ. ευρώ, δηλαδή 2,36 δισ. ευρώ περισσότερα από τα προϋπολογισθέντα.

Αναφερόμενο στις εξαγγελίες της κυβέρνησης περί περικοπών, το σημείωμα της ΤτΕ τονίζει ότι οι αποφάσεις «που έχουν ληφθεί από την αρχή του έτους έως σήμερα σχετικά με τις δαπάνες όχι μόνο δεν συνάδουν με οποιαδήποτε προσπάθεια συγκράτησης των δαπανών αλλά κινούνται προς την αντίθετη κατεύθυνση».

Σχετικά με τα έσοδα, προβλέπεται η πιθανότητα να υπάρξει μία «ελαφρά ανάκαμψη» στο τελευταίο τρίμηνο της χρονιάς. Ωστόσο, σημειώνεται ότι είναι «μικρές» οι πιθανότητες να εισπραχθούν τα προϋπολογισμένα έσοδα από τη ρύθμιση για τους ημιυπαίθριους, ύψους 1,1 δισ. ευρώ (για την οποία έχει κάνει πολύ λόγο ο κ. Παπαθανασίου, εξαιτίας της κατάργησής της από το ΠΑΣΟΚ), από το ΕΤΑΚ (1,6 δισ. ευρώ) και τον «περιορισμό της φοροδιαφυγής» (0,4 δισ. ευρώ - τα εισαγωγικά είναι των συντακτών του εγγράφου). Ακόμα όμως κι αν εισπράττονταν τα προϋπολογισμένα ποσά για το ΕΤΑΚ και τους ημιυπαίθριους, σημειώνεται, το έλλειμμα θα μειωνόταν κατά μόλις 1,2% του ΑΕΠ.

Αιχμές για τις εκτιμήσεις που δόθηκαν στη Eurostat

Εχοντας μελετήσει τα στοιχεία, οι συντάκτες της έκθεσης προβαίνουν στην εξής πρόβλεψη: «Με βάση τις ως άνω εξελίξεις, το ταμειακό έλλειμμα της κεντρικής κυβέρνησης εκτιμάται ότι σε ετήσια βάση θα διαμορφωθεί μεταξύ 30 και 35 δισεκ. ευρώ, ή 12,0% με 14,0% του ΑΕΠ». Μάλιστα, όπως αναφέρουν, αν συνεχιστεί η τάση του Σεπτεμβρίου, το έλλειμμα «ενδεχομένως να προσεγγίσει» το 15% του ΑΕΠ.

Ως εκ τούτου, τονίζεται, «οι εκτιμήσεις που γνωστοποιήθηκαν στις 30 Σεπτεμβρίου στην Eurostat στο πλαίσιο της Διαδικασίας Υπερβολικού Ελλείμματος ήταν εξαιρετικά αισιόδοξες». Σε άλλο σημείο του εγγράφου σημειώνεται ότι «ενώ όλοι οι δείκτες του εννεαμήνου υποδηλώνουν διπλάσιο έλλειμμα σε σχέση με το 2008, η γνωστοποίηση προς τη Eurostat εκτιμά ότι το έλλειμμα θα παραμείνει ουσιαστικά αμετάβλητο». Πρόκειται για αναφορά στην εκτίμηση της κυβέρνησης Καραμανλή, λίγες μέρες πριν από την εκλογική ήττα, ότι το έλλειμμα του 2009 θα έκλεινε στο 5,9% του ΑΕΠ (περίπου στα επίπεδα που είχε κλείσει και το 2008, πριν από τις αναθεωρήσεις προς τα πάνω που ακολούθησαν). Ο κ. Παπαθανασίου ισχυρίζεται – μεταξύ άλλων και στο νέο του βιβλίο– ότι, ως πρόβλεψη για το σύνολο του έτους, η εκτίμηση αυτή δεν αποτελεί στατιστικό στοιχείο και άρα δεν μπορεί να χαρακτηριστεί ψευδής. Ωστόσο, με δεδομένο ότι το έλλειμμα έχει ήδη φτάσει το 10% σε ταμειακούς όρους έως τα τέλη Σεπτεμβρίου, η εκτίμηση ότι θα έπεφτε στο 6% μέχρι το τέλος του έτος δεν μπορεί να χαρακτηριστεί ειλικρινής.

Το πλαίσιο

Είναι αλήθεια, όπως ισχυρίζεται ο κ. Παπαθανασίου και άλλοι στο περιβάλλον Καραμανλή, ότι ο κ. Παπανδρέου και το επιτελείο είχαν υιοθετήσει τότε τη συνήθη μηδενιστική αντιπολιτευτική τακτική: δεν προσέφεραν συναίνεση σε τίποτα (ούτε σε θετικά βήματα, όπως η παραχώρηση του ΣΕΜΠΟ του ΟΛΠ στην Cosco), ενώ ισχυρίζονταν ότι η οικονομία χρειαζόταν την εφαρμογή της παραδοσιακής κεϊνσιανής συνταγής για να ξαναπάρει μπρος (μετάφραση: περισσότερες δημόσιες δαπάνες).

Αλλά δεν κυβερνούσε το ΠΑΣΟΚ έως τον Οκτώβριο του 2009. Δεν αύξησε ο κ. Παπανδρέου τις δημόσιες δαπάνες από 45,1% του ΑΕΠ το 2006 σε 54,1% του ΑΕΠ τρία χρόνια αργότερα. Δεν εκτόξευσε εκείνος το χρέος από 181,5 δισ. ευρώ το 2003 σε 301 δισ. ευρώ το 2009. Ο ισχυρισμός ότι μπορούσε αυτή η πενταετία κακοδιαχείρισης, σε συνθήκες διεθνούς οικονομικής αναταραχής, να συμμαζευτεί μέσα σε τρεις μήνες και να αποτραπεί η δημοσιονομική κρίση πείθει μόνο όσους θέλουν να τον πιστέψουν για άλλους λόγους, που δεν έχουν να κάνουν με την οικονομική πραγματικότητα.

ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΛΑΙΟΛΟΓΟΣ